Nghĩ chiến tranh
Giáo dục châu Âu: Độc giả Việt Nam đã quen thuộc với Hoàng tử bé như một kiệt tác viết bởi một phi công. Song, có một tiểu thuyết được viết vào cùng thời kỳ, giá trị vượt trội và cũng được chắp bút bởi một phi công lái máy bay chiến đấu trong một đội quân nhỏ bé tuyệt vọng, là Giáo dục Châu Âu. Thông qua cuộc chiến đấu của du kích của Janek Twardowski trong cánh rừng u tối, Romain Gary khởi xướng một sự giáo dục khác, sự giáo dục gắn với nỗi đau và bằng nỗi đau. Người ta chẳng bao giờ thực sự hiểu được gì nếu chưa đau đớn đủ. Sự đau đớn chính là giá trị nhân bản của tác phẩm, bên cạnh những lý tưởng mơ mộng dẫn dắt nhân loại ra khỏi cơn ác mộng thời bấy giờ và cả sau này.
Hotel Savoy: Càng lên cao cuộc sống càng tệ hại hơn: Gabriel Dan, quay trở về từ cảnh tù đày trong chiến tranh, chứng kiến điều đó tại Hotel Savoy, khách sạn gồm tám tầng gác nằm ở cửa ngõ của châu Âu. Hotel Savoy là chốn bị nguyền rủa, nhưng đồng thời cũng lại là một nơi tỏa ra sự mê hoặc không thể cưỡng lại. Joseph Roth đã nắm bắt rất chính xác và sâu sắc thế giới vào đúng thời điểm sự đảo ngược sắp diễn ra: ngay sau đó, trong cuộc sống con người, các tầng trên cùng của những tòa nhà ngày càng cao hơn lại trở thành niềm mơ ước đích thực.
Hành khúc Radetzky: Hành khúc Radetzky của kỳ Thu cũng là sự tiếp nối chủ đề Joseph Conrad, đã bắt đầu từ Hotel Savoy của kỳ Hạ, nới rộng phong cảnh của cuộc chiến ta đã thấy ở kia. Đế chế Habsburg sụp đổ, rồi cuộc chiến thảm khốc mở ra thế giới như chúng ta đã biết. Người Do Thái Joseph Roth viết câu chuyện về người lính quay về từ cuộc chiến ấy khi tròn ba mươi tuổi, và phải gần mười năm sau, hành khúc về cuộc sụp đổ mới hoàn thành.
Ba lối tới hồ: Ingeborg Bachmann cũng thuộc vào hàng những người không có một ngôi nhà từ rất sớm. Đúng hơn, bà đã từng có những ngôi nhà nhưng số phận buộc bà phải chứng kiến sự sụp đổ liên hồi của chúng ngay từ khi còn là thiếu nữ. Ngôi nhà đầu tiên sụp đổ cùng sự trở về của người cha vốn làm giáo viên nhưng sau đó chuyển sang phục vụ cho chế độ Đức Quốc xã. Bản chất huỷ diệt của cả một thế hệ in hằn nơi ông không chỉ vô tình bóp ngạt tâm hồn nhạy cảm của đứa con gái mà còn huỷ đi cấu trúc vốn có của ngôi nhà. Sự sụp đổ này rạch một vết thương không bao giờ kín miệng trong lòng Bachmann. Mãi sau này trong Ba lối tới hồ (1972), khi viết về quan hệ giữa cha và con gái trên nền là ngôi nhà tuổi thơ, nhân vật nữ Elisabeth của Bachmann cũng chưa từng xem ngôi nhà mà người cha già đang ở là nhà mình và luôn sẵn sàng xách hành lý rời đi bất cứ lúc nào.
