Quyển thứ hai của bộ tiểu thuyết hơn một nghìn trang (cụ thể là 1164 trang): một quyển sách rộng theo mọi nghĩa, không chỉ bởi nó được viết bởi một phụ nữ hết sức uyên bác, về một phụ nữ tuy không uyên bác lắm (đã thế còn cận thị) nhưng tinh thần thì rộng hơn mọi cái đầu văn vở trong tầm mắt.

Một độc giả lớn của nó là Henry James, người, ngay sau khi đọc nó, đã thấy không thể chịu nổi, vì nó quá hay, nhất là nhân vật quá đẹp. Làm sao có thể như thế được? Phải viết lại nó. Và vậy là mấy năm sau đó đã có một tiểu thuyết khác, về một phụ nữ tuy không đẹp lắm nhưng ai cũng bị hút vào (nhưng tại sao?)

Anyway, đây là Henry James (vẫn trong cơn choáng váng) viết về Middlemarch:

"Dũng cảm biết bao khi dựng lên một thế giới rộng và sâu nhường ấy - một không khí dày đặc toan tính và dục vọng, tình yêu và hận thù, tham vọng và thất bại trong những kiểu người muôn hình vạn trạng mà độc giả phải tự mình khám phá. Dường như chưa có nhà văn nào khai thác được một kho ký ức phong phú hơn - những ký ức đã được ngâm đủ lâu và được tinh thần triết học làm cho mềm lại. Tác giả khép mình vào một thực tại luận nghiêm ngặt, dù khuynh hướng tự nhiên của bà là lý tưởng luận, và kết quả là một hỗn hợp tuyệt vời. Hiện diện thường trực của suy nghĩ, của khái quát hóa đằng sau quan sát tỉ mỉ nâng những quan sát này và phong cách của bà lên một độ cao vượt trội. Nó thể hiện một trí óc nơi tưởng tượng được soi sáng bởi những khả năng hiếm khi đi cùng óc tưởng tượng quá dồi dào.

Về độ rộng của viễn kiến ôm được cả sự nghiêm túc sử gia và những tưởng tượng vô độ nhất, George Eliot đứng một mình một bậc trong các nhà lãng mạn Anh. Fielding gần được nhưng không bằng bà: Fielding vẫn giáo điều, còn tác giả của Middlemarch thì thực sự suy tư triết học."

Tags: Anh Hoa George Eliot