Tristram Shandy
Hơn một năm trước, Laurence Sterne đã xuất hiện được ở đây. Cuốn sách ấy (Hành trình tình cảm) là gợi ý to lớn cho nhiều nhà văn, từ Balzac tới Proust, trong hình dung về chuyển động. Một cuốn sách phóng ra từ một tinh thần u ám, nhưng lại vô cùng nhẹ và sáng: một trong những text khiến người ta hiểu ngay một gentleman đích thực nghĩa là thế nào.
(chẳng hạn, phải làm sao khi có quá nhiều người để cho mà chỉ còn vài đồng trong túi)
Kể từ ấy, đã có thêm một gentleman nữa, cũng là một người ở đảo. Gentleman này cũng đi, nhưng là những cuộc đi thuộc loại rất khác, đòi hỏi phải giữ cho cơ thể bất động, và những nương mình theo đám đông chỉ là để tạm thoát khỏi những cuộc đi thảm khốc ấy.
Sự trở lại của Laurence Sterne năm nay, với Tristram Shandy, đi cùng nhịp với sự mở rộng của phong cảnh văn chương Đức - Áo, về cả hai phía. Một mặt, chúng ta sẽ đi vào thế kỷ 19, với câu chuyện trung tâm là thành phố Wien: Karl Kraus, Thomas Mann, Robert Musil và Joseph Roth, (thế kỷ 20: Ingeborg Bachmann cùng Thomas Bernhard đã bắt đầu từ trước). Song song với đó là cuộc ngược về cổ điển (thế kỷ 18), và cả lãng mạn (tức E. T. A. Hoffmann cùng Friedrich de la Motte Fouqué). Sau những chuẩn bị, đã bắt đầu có thể đọc Goethe, và chính là cuốn sách formative cho cả một thế hệ: Wilhelm Meisters.
(các văn bản liên quan, cả sách và chưa sách, nằm trong các đường link)
Từ Goethe (1749–1832) đến Thomas Mann (1875–1955): đó là tọa độ cái nhìn của Lukács vào chuyển động tinh thần Đức [cf. Lịch sử (ngắn) văn chương Đức]. Chuyển động ấy tạo thành bởi hai xung động đối nghịch, xung động hướng về sự phong phú trong toàn bộ hỗn loạn của nó và xung động hướng về nhất thể, hình thức và giới hạn. Và đó không chỉ là chuyện nghệ thuật - văn chương mà là câu hỏi sống còn của cả một thời [cf. Jena cuối thế kỷ mười tám, về Goethe và Novalis].
Trong hình dung ấy, Lukács được gợi ý rất nhiều bởi Laurence Sterne, người Anh kỳ dị viết vào quãng ba thập niên trước Cách mạng 1789. Hai thế kỷ trước khi Faulkner hay Virginia Woolf hay James Joyce khai thác kỹ thuật "dòng ý thức", Sterne đã phá vỡ mọi quy ước tuyến tính trong Hành trình tình cảm và nhất là Tristram Shandy, cuốn sách về một gentleman kể chuyện đời mình.
Giống hệt gentleman trong Hành trình tình cảm - tìm đường bằng cách thả cho mình đi lạc, gentleman này không ngừng lao bổ vào các ngoại đề. Mở đầu, ông hứa kể chuyện về sự ra đời của mình. Nhưng thay vì đi thẳng tới đó, ông lại vòng ngược về những trái khoáy của thời điểm thụ thai, chuyện người cha luôn lên dây cót đồng hồ mỗi tháng một lần vào đúng lúc thực hiện “nghĩa vụ hôn nhân”, hay về ông chú kỳ dị. Sau vài trăm trang với vô số hứa hẹn, độc giả nhận ra rằng Tristram vẫn chưa được sinh ra, nhưng vô số câu chuyện đã được kể - một mê cung với vô số ngõ cụt cùng ngách rẽ bất ngờ, vừa quyến rũ vừa gây điên tiết.
Sterne tìm cách mô phỏng trong hình thức tiểu thuyết chính chuyển động của suy nghĩ - vốn chẳng bao giờ chịu đi thẳng mà sẽ luôn vòng vèo, ngắt nối khó ngờ. Nếu Proust dành vài chục trang chỉ để kể chuyện một người cố nhớ một giấc mơ thì Sterne cũng có năm mươi trang về một người ngã cầu thang, vòng từ lịch sử cầu thang, đến việc các triết gia nghĩ gì về trọng lực, quay lại tuổi thơ vàcảm giác khi bắt đầu rơi, rồi mới về điểm chính - mà đến lúc đó, độc giả đã quên bẵng chuyện có ai ngã ban đầu.
Đọc Sterne là để cho mình bị dụ, bị nghịch, bị chơi khăm. Nhưng "dòng ý thức" kiểu Sterne không hề nặng nề như các nhà văn thế kỷ 20. Những lang thang của văn chương ấy khởi đi từ một tinh thần nhẹ nhõm vô cùng, tinh quái nhưng đầy từ tâm và luôn sẵn sàng tự cười mình, ở đó cái dung tục và thông thái hòa với nhau như chẳng bao giờ còn có thể, sau này.
Sterne là một trong những nhân vật hiếm hoi gây phấn khích cả cho dân gian và cho những tinh thần lớn. Vô số biếm họa (phần nhiều rất tục) đã tuôn trào ở bất kỳ nơi nào cuốn sách này xuất hiện và cùng lúc, Goethe, Heine, Carlyle, Balzac, cho đến Proust và gần đây là Milan Kundera tự nhận mình là độc giả của ông. Goethe gọi đó là tinh thần tự do nhất, khoái hoạt nhất từng bao giờ có trên đời, và trong Tâm hồn và Hình thức, Lukács đã dành hẳn một chương cho Sterne, trong ấy, ông để cho một trong các nhân vật phát biểu:
"Đây là thế giới mà Sterne thấy, ông chớp được sự phong phú tột cùng của nó, sự buồn thảm sâu thẳm và sự phi lý, quái đản của nó - buồn thảm và phi lý cùng lúc, không thể tách rời. Ông thấy vô số mặt khác nhau của vòng tròn tưởng chỉ có hai mặt ấy - những giọt nước mắt biến thành trận cười, trận cười từ đó nước mắt ứa ra; chỉ nhờ sự phong phú tràn trề này, sự sống mới vươn mình thành chính nó, và điều này tôi không bao giờ đánh giá cho đủ được bởi tôi không thể đồng thời quan sát trung tâm vòng tròn từ mọi điểm trên rìa của nó."
Cervantes là người khai sinh ra tiểu thuyết hiện đại, còn Sterne thì đặt ra, bằng văn chương, câu hỏi lớn nhất cho hình thức ấy. Lukács nhìn thấy, trong cặp anh em của Tristram Shandy, một gợi nhắc đến Don Quixote và Sancho Panza. Nhưng trong thế giới mê cung của Sterne, hai tâm hồn ấy không thể gặp nhau, chính vì quá giống nhau:
"Thật cảm động khi mỗi người vừa chia sẻ những phấn hứng hiệp sĩ của người kia, vừa muốn giúp người kia bỏ được những viển vông ấy - dẫu đó là toàn bộ nội dung sự sống của anh ta. [...] Anh em Shandy không nói với nhau - họ nói cùng với nhau; mỗi người chỉ chú ý đến suy nghĩ của mình - tiếp nhận lời nói của người kia nhưng không để tâm tới suy nghĩ hay tình cảm của anh ta. Đối với mỗi người, chỉ cần xuất hiện lời nào loáng thoáng liên quan tới suy nghĩ của anh ta là đủ để những suy nghĩ ấy bùng lên, đi vào chuyển động và tác động lên người kia cũng vậy. Ở đây cuộc chơi của các từ tạo ra những con đường giao nhau trên đó hai người - vĩnh viễn tìm nhau - đi qua nhau mà không nhận ra. Quan hệ của Walter Shandy với vợ cũng tương tự: đầy những nỗi buồn quái đản một cách bi kịch và những niềm vui sầu muộn."
(còn nữa)
một mẩu, từ cuốn sách kỳ dị ấy
Sách dự kiến phát hành vào kỳ Sơ Đông. Độc giả có nhu cầu đặt trước có thể chọn thanh toán COD và hoàn tất quy trình check out. Chúng tôi sẽ lưu lại thông tin của bạn và liên hệ ngay khi có sách.
các trở lại năm nay
