thế kỷ Sáng
Lesage
In lại bản dịch đầu tiên của tiểu thuyết này sang tiếng Việt, bản Gil-Blas thuộc bộ sách Quốc-ngữ, một phần trong dự án lớn Con đường Việt Nam. Tập hợp các tác phẩm cốt yếu của sự tiến hóa tinh thần Pháp từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX trong ngôn ngữ dịch khoái hoạt và hàm súc của một bậc thầy tiếng Việt.
TỰA CỦA DỊCH-GIẢ
Truyện này dịch ra đăng trong tập Đông-dương Tạp-chí từ ngày 7 Août 1913, kế đến khi có báo Trung-Bắc Tân-văn, thì rồi lại đăng tiếp vào báo Trung-Bắc, mãi cho đến ngày 28 Décembre 1916 mới xong.
Xem lại thật là nhiều nơi lỗ-mỗ. Nhưng xin độc-giả cũng lượng xét cho, ngày thuở ấy, chưa mấy ai đã tin được rằng tiếng Việt-Nam ta có ngày dịch được một bộ tiểu-thuyết Tây. Dịch-giả bấy giờ cũng là làm một việc mạo-hiểm. May sao vừa dịch vừa tập dịch, về các hồi sau, lời-lẽ mỗi ngày một thêm trau-chuốt, tưởng ai chịu khó đọc tòng-đầu triệt-vĩ, cũng vỡ được ít nhiều cái tinh-thần của nhà nguyên-trước, chứ không đến nỗi phải tiếc công. Bản dịch-văn này vả cũng là một cái tang-chứng ở trong lịch-sử quốc-văn ta từ lúc bập-bẹ dùng tiếng Nôm ta mà diễn tư-tưởng Tây, cho đến thời bây giờ là lúc đã nên câu nên đoạn, nên một văn-pháp rồi.
1er Février 1929
Laurence Sterne
Kể từ 11 quyển ấy, tôi có cảm giác mọi sự đã rõ ràng, hiểu theo nghĩa chân trời đã bắt đầu hiện ra: đã có chân trời; và như vậy thì không phải là có giới hạn, mà chính là ngược lại, nhưng đồng thời, nhìn được.
Hành trình tình cảm là thời điểm không chỉ của sự chuẩn bị, mà còn của sự dẫn (thẳng) tới. Kể từ Don Quijote mới lại có một cuốn sách lớn như thế này, điên thế này; vả lại trong Tristram Shandy nhắc không ít đến tiền thân Tây Ban Nha của nó. Don Quixote đã đi sang những nơi khác, mỗi nơi đi qua nó đều như thể truyền một hơi thở để ở đó hình thành một tương ứng, với các đặc điểm xứ sở riêng: Gil-Blas hay Tristram Shandy là những hồi ứng sớm như vậy. Thế giới bỗng trở nên rộng hơn: sự rộng hơn này không hề đồng nghĩa với đi xa, phiêu lưu sông hồ biển rộng, mà với nới rộng chân trời. Phải đủ rộng thì mới có thể xuất hiện sự hài hước. Hài hước chứ không phải là cười. Humour thì hay có màu: humour noir, black humor; với sự xuất hiện của Tristram Shandy tại đây, có thể nghĩ đến màu chuẩn xác: hài hước hung. Laurence Sterne rất hung và Tristram Shandy của Laurence Sterne cũng rất hung.
Khi nhận bản dịch Hành trình tình cảm, tôi đã thấy (điều này rất khó tin) là người dịch - một nhân vật đột nhiên xuất hiện và cho đến giờ tôi vẫn chưa bao giờ gặp - có khả năng đảm nhiệm được Tristram Shandy: một cuốn sách (thật ra nó gồm tận 9 quyển) vô cùng demanding. Văn chương đẫm lệ bao giờ cũng dễ xử lý (và dễ kiếm độc giả: sau khi không còn ủy mị Werther nữa, Goethe sẽ không bao giờ được đọc nhiều như ở tuổi hai mươi), không đẫm lệ thì khó hơn nhiều, và hài hước thì khó hơn rất nhiều, về mọi mặt. Chính vì vậy, Hành trình tình cảm, nếu ai còn nhớ, được in riêng một mình, không đi kèm gì khác: một homage.
Đến giờ thì đã có Tristram Shandy: một quyển sách đòi hỏi ở mức độ điên rồ thời gian, cũng như những công việc thuần túy tay chân (những dấu gạch bạt ngàn trong sách chẳng hạn). Cảm giác chung của những người tham gia là vẫn còn ngẩn ngơ: on n'en revient pas.
NB. đã tìm được một lỗi typo: tr.60 d.3 có một "tai ương" bị viết thành "tai tương"
(NL)
(Tristram Shandy: https://vitanova.vn/tristram-shandy/
Hành trình tình cảm: https://vitanova.vn/hanh-trinh-tinh-cam/)
Oliver Goldsmith
Trong một trò chuyện với Eckermann, Goethe nhắc đến ba người mà mình đặc biệt chịu ơn. Người thứ nhất là Shakespeare. Hai người còn lại là Laurence Sterne và Oliver Goldsmith. Cả hai đều là người Ireland, hơn kém nhau mười lăm tuổi.
Một trong bảy quyển kỳ tới (sẽ gọi kỳ ấy là Sober Harmony) là Goldsmith: Ông cha đạo ở Wakefield. Người dịch nó cũng chính là người đã đảm nhận trọn vẹn hai Sterne: Hành trình tình cảm (mùa thu 2023) và Tristram Shandy (mùa đông 2024).
Goethe gọi Sterne là “tinh thần đẹp nhất từng bao giờ tồn tại trên đời.” Và trong một bức thư cho Zelter, Goethe viết: “Tác động của Goldsmith và Sterne lên tôi, đúng vào thời điểm then chốt nhất trong cuộc trưởng thành của tôi, thật khó mà đánh giá hết. Giọng mỉa mai cao nhã và nhân từ ấy, cái nhìn mọi sự thật công bằng và bao quát, sự dịu dàng đối với mọi quan điểm đối lập, sự điềm tĩnh trước mọi biến động, cùng tất tật những phẩm chất tương tự có thể gọi tên: đó là sự rèn giũa tuyệt vời nhất cho nhân cách tôi. Và chắc chắn những tình cảm ấy cuối cùng sẽ dẫn ta quay trở lại từ mọi lầm lạc của cuộc đời.”
(Văn Bản từng đặt Sterne cạnh một người Ireland thế kỷ 18 khác: Jonathan Swift, người cũng thuộc về truyền thống irony ấy, với thêm một yếu tố, sự điên.)
