Michelet: Nữ phù thủy
Michelet ở Pháp có vị trí giống như Tư Mã Thiên ở Trung Hoa: đó là người khiến lịch sử trở thành chính nó. Những gì Michelet trở thành đối tượng cho nhiều bình luận kiệt xuất sau này (chẳng hạn, Roland Barthes). Giống Balzac, người sinh gần như cùng năm với mình, Michelet hướng cái nhìn về Cách Mạng, nhưng Michelet cũng viết về côn trùng, biển, tình yêu, chim - các chủ đề có thể gọi là Tự Nhiên. Đoạn dưới đây rút ra từ cuốn sách lớn của Michelet, Nữ Phù Thủy.
Nhập đề
- Michelet
Sprenger nói (trước 1500): “Cần phải nói tà đạo của các nữ phù thủy, chứ không phải của các nam phù thủy; những kẻ đó chẳng đáng gì.” - Và một người khác dưới thời Louis XIII: “Một nam phù thủy thì có đến mười nghìn nữ phù thủy.”
“Tự nhiên đã làm ra bọn họ là nữ phù thủy.” - Đó là bản thân thiên tài nơi Phụ Nữ và tính khí cô ta. Cô ta sinh ra là Tiên. Thông qua sự quay trở lại đều đặn của hứng khởi, cô ta là cô đồng Sibylle. Thông qua tình yêu, cô ta là Nữ Thuật Sĩ. Thông qua sự khéo léo, sự tinh ranh của mình (thường nhiều huyễn tưởng và đầy tốt lành), cô ta là Nữ Phù Thủy, và có số phận, ít nhất là ru ngủ, đánh lừa các căn bệnh.
Mọi tộc người nguyên thủy đều có cùng một khởi đầu; chúng ta thấy điều đó qua những Chuyến Đi. Đàn ông đi săn và đánh nhau. Phụ nữ trổ tài khéo, tưởng tượng; cô ta đẻ ra các giấc mộng và những vị thần. Cô ta là người thấu thị một số ngày; cô ta có cái cánh vô tận của ham muốn và giấc mơ. Để xem xét thời tiết rõ hơn, cô ta quan sát bầu trời. Nhưng mặt đất sở hữu trái tim cô ta không kém. Mắt cúi xuống những bông hoa của tình yêu, bản thân cô ta cũng trẻ trung và cũng là hoa, cô ta làm quen thân thiết với chúng. Là phụ nữ, cô ta đề nghị chúng chữa bệnh cho những người mà cô ta yêu quý.
Khởi đầu của các tôn giáo và khoa học mới đơn giản và gây cảm động làm sao! Về sau, mọi thứ sẽ phân chia; ta sẽ thấy bắt đầu có con người đặc biệt, người tung hứng, nhà chiêm tinh hoặc nhà tiên tri, người gọi hồn, thầy tu, bác sĩ. Nhưng thoạt đầu, Phụ Nữ là mọi thứ.
Một tôn giáo mạnh và khỏe khoắn, như đạo đa thần Hy Lạp từng như vậy, bắt đầu với cô đồng, kết thúc với nữ phù thủy. Người thứ nhất, nàng trinh nữ xinh đẹp, rực sáng, đưa nôi ru nó, trao cho nó vẻ duyên dáng và vòng hào quang. Về sau, đã bị đọa, bệnh tật, trong bóng tối của trung cổ, nơi các truông và những cánh rừng, nó được che giấu bởi nữ phù thủy; tình thương quả cảm của cô ta nuôi nấng nó, giúp nó sống tiếp. Như vậy, đối với các tôn giáo, Phụ Nữ là mẹ, người canh gác dịu dàng và bảo mẫu trung thành. Các vị thần thì cũng giống những người đàn ông; họ sinh ra và chết đi trên ngực cô ta.
Lòng trung thành khiến cô ta phải trả giá thật gớm ghê!… Những bà hoàng, nữ pháp sư Ba Tư, Circé rạng rỡ! Sibylle trác tuyệt, hỡi ôi! các người đã trở thành gì? và một sự chuyển hóa mới man rợ làm sao!… Người phụ nữ từng, từ ngai vàng Đông Phương, dạy dỗ về các phẩm tính cây cối và sự du hành của các ngôi sao, người phụ nữ, nơi cái bệ ba chân ở Delphes, rạng ngời từ vị thần ánh sáng, từng truyền những lời sấm của ông cho cả thế giới quỳ gối - chính cô ta, một nghìn năm sau, bị người ta truy đuổi như một con thú hoang, mà người ta quây dồn đến các ngã tư, nhục nhã, bị giằng kéo, bị ném đá lên người, ngồi trên than hồng!…
Giới tăng lữ không có đủ giàn thiêu, dân chúng không đủ lời chửi rủa, đứa trẻ không đủ đá để ném người phụ nữ bất hạnh. Nhà thơ (cũng là trẻ con) ném vào cô ta một hòn đá khác, còn tàn nhẫn hơn đối với một phụ nữ. Anh ta cho, đầy võ đoán, cô ta lúc nào cũng xấu xí và già nua. Nghe thấy từ Nữ Phù Thủy, người ta nhìn thấy những mụ già gớm ghiếc của Macbeth. Nhưng những phiên tòa tàn nhẫn của họ cho biết điều ngược lại. Rất nhiều phải chết chính vì họ trẻ và đẹp.
Nàng Sibylle đoán trước số phận. Và Nữ Phù Thủy thực thi nó. Đó là khác biệt lớn, khác biệt đích thực. Cô ta gợi lên, cô ta khẩn cầu, thực hiện phần số. Đó không phải nàng Cassandre cổ xưa nhìn rõ tương lai đến thế, than van cho nó, đợi nó. Người phụ nữ này tạo ra tương lai ấy. Còn hơn Circé, còn hơn Médée, cô ta cầm trên tay cây đũa của phép mầu tự nhiên, có Tự Nhiên là trợ tá và người chị em. Cô ta đã có những đường nét của Prométhée hiện đại. Nơi cô ta khởi đầu công nghiệp, nhất là công nghiệp tối cao, nó chữa bệnh, tái tạo con người. Trái ngược với Sibylle, người như thể nhìn bình minh, cô ta nhìn tà dương; nhưng cũng chính tà dương sẫm tối đó mang lại, rất lâu trước bình minh (như điều có thể thấy nơi các đỉnh cao của dãy Alpes), một rạng đông sớm của ngày.
Thầy tu nhìn thấy rõ rằng mối nguy, kẻ thù, đối thủ đáng gờm nằm trong người phụ nữ mà ông ta vờ như khinh bỉ, nữ tu sĩ của Tự Nhiên. Từ những vị thần cổ xưa, cô ta đã sinh ra các vị thần. Ở ngay cạnh Satan của quá khứ, người ta thấy nơi cô ta lấp ló một Satan của tương lai.
Người thầy thuốc duy nhất của dân chúng, trong suốt nghìn năm, là Nữ Phù Thủy. Các hoàng đế, các ông vua, các giáo hoàng, các lãnh chúa giàu có nhất, có vài bác sĩ Salerne, những người Maure, người Do Thái, nhưng quần chúng thuộc mọi tình trạng, và ta có thể nói là thế giới, chỉ khám bệnh ở chỗ Saga hay Sage-femme. Nếu cô ta không chữa được, người ta sỉ nhục cô ta, gọi cô ta là nữ phù thủy. Nhưng thông thường, bởi một sự kính trọng trộn lẫn với sợ hãi, người ta gọi cô ta là Bonne dame hay Belle dame (bella donna), đúng cái tên mà người ta dành cho Tiên.
Nhị Linh dịch
theory & history
Âm nhạc ở giữa sử tính và tính cách cảm năng
Roger Caillois: Xã hội học về đao phủ
Czesław Miłosz: Vị trí của Simone Weil
Các thanh niên Mỹ trong cuộc phiêu lưu châu Âu
Paul Valéry: Vị thế của Baudelaire
