Hết ảo tưởng

Hình như tôi đã có lần nói, không có chuyện là độc giả văn chương nếu không phải độc giả của Balzac. Hình như tôi đã nói thế thật, cho nên tôi nhắc lại, những người làm ra vẻ là độc giả văn chương nhưng không đọc Balzac đều là giả vờ độc giả hết. Lukács cũng chế nhạo các đồng nghiệp Liên Xô coi trọng Zola, nhất là Victor Hugo, hơn Balzac (vì vậy là không biết đọc).

Khi kéo Lukács rộng ra như tôi đã làm ởkia (cũng đã kết thúc luôn kỳ "trong lúc đọc" thứ ba đối với Lukács: còn đây là kỳ thứ tư cùng chuyên mục), thì như vậy cũng đồng nghĩa với không chỉ nhìn về phía Đức và Nga, vì Lukács là một độc giả lớn, rất lớn của Balzac. Balzac tìm được những độc giả vĩ đại trong số các nhà văn thế hệ sau đó như Barbey d'Aurevilly, Dostoievski, Oscar Wilde hay Proust, và những độc giả siêu hạng trong số những nhân vật như Lukács, Benjamin, Barthes.

Ở kia đã có cuốn sách của Lukács mà tôi muốn động tới khi câu chuyện liên quan đến tương quan Lukács-Balzac. Các tiểu luận trong Balzac et le réalisme fr. (Balzac và thực tại luận Pháp) được Lukács viết trong thập niên 30 của thế kỷ 20, tức là thời kỳ ở Liên Xô, như đã nói ở kỳ "trong lúc đọc Lukács" vừa xong. Bài thứ nhất viết về cuốn tiểu thuyết Nông dân, còn bài thứ hai viết về Illusions perdues.
Quay trở lại với loạt tiểu thuyết Balzac mà tôi dịch trong vòng mấy năm vừa qua: nếu ai còn nhớ (chắc chẳng ai còn nhớ), đến một lúc (cụ thể là số XVIII) tôi bỗng nhảy qua để đến số XIX luôn. Đấy là vì tôi muốn dành số XVIII trong danh sách của tôi cho chính Illusions perdues. Cuốn tiểu thuyết ấy của Balzac, Hết ảo tưởng, là cái mà tôi thấy cần đặt chính xác ở trung tâm cái nhìn của tôi vào thế giới văn chương Balzac. Bởi vì còn chưa bắt đầu với nó (cũng bởi vì nó có một vị trí đặc biệt) cho nên tôi hẵng còn nhảy qua nó.

Hết ảo tưởng thuộc vào số những gì lớn nhất (ở mức độ không thể tưởng tượng) của lịch sử tiểu thuyết. Một khoảnh khắc lớn: trong Tìm thời gian mất, nam tước Charlus hỏi các thanh niên quý tộc Pháp trẻ tuổi xem họ đã đọc Hết ảo tưởng chưa. Dường như Charlus tìm cách đánh giá người khác dựa trên tiêu chí Balzac, đánh giá ấy chắc hẳn được sử dụng cho sự lựa chọn (ta nhớ Charlus là một pédéraste, nhưng thuộc dạng mềm). Cũng vẫn trong câu chuyện "Balzac hiện ra", trong bản dịch đang dang dở ởkia, ngay đoạn tiếp theo Balzac cũng sẽ xuất hiện.

Trong bản dịch dưới đây, ideology sẽ được gọi đúng tên là "ý luận". Phải cần đến Lukács cho điều này (tức là gọi đúng tên được một thứ như thế), chính bởi vì không ai khác ngoài Lukács là người đã fix được nó, trong các tiểu luận mác-xít viết hồi còn trẻ.

Nhị Linh

Booklet "Hết ảo tưởng" thuộc các ấn phẩm hors-commerce của FORMApubli. Đây là các sản phẩm giới hạn, những thử nghiệm về in ấn và thiết kế, không bán mà chỉ tặng cho các độc giả đặt theo kỳ (về các kỳ sách hằng năm).

Từ khi bắt đầu (kỳ Hạ 2022) đến nay, đã đến hors-commerce thứ năm. Trên website, các hors-commerce này được list trong tag formAform, cùng các ấn phẩm nhiều tính thiết kế khác thuộc chương trình xuất bản. 

hors-commerce/ formAform