Rốt cuộc! một mình! Chỉ còn nghe tiếng bánh lăn vài xe ngựa thuê bị muộn màng và bị hối thúc. Được vài tiếng nữa, chúng ta sẽ được sở hữu sự im lặng, nếu không phải là ngơi nghỉ. Rốt cuộc! ách bạo chúa của khuôn mặt con người đã biến đi, và tôi sẽ chỉ còn chỉ phải chịu đau đớn bởi chính tôi.

Rốt cuộc! vậy là tôi đã được phép thoải người vào một cuộc tắm bóng tối! Trước hết, khóa cửa hai vòng cho chặt đã. Cứ như thể vòng xoay chìa khóa ấy sẽ làm tăng thêm cho tôi niềm cô độc và củng cố các chiến lũy giờ đây ngăn cách tôi với thế giới.

Cuộc sống khiếp hãi! Thành phố khiếp hãi! Ta hãy tóm tắt lại ngày: đã gặp nhiều văn nhân, trong đó một người hỏi tôi có thể nào đi đến nước Nga bằng đường bộ hay không (chắc hẳn anh ta nghĩ nước Nga là một hòn đảo); đã cãi nhau tơi bời với một giám đốc tạp chí, người đáp lại mọi lời phản đối như sau: “- Ở đây chỉ toàn là người trung thực”, điều này hàm ý tất cả những tờ báo khác đều do bọn khốn viết; đã chào chừng hai chục người, trong số đó mười lăm tôi không quen; đã phân phát những cú bắt tay ở cùng mức, và làm việc ấy mà không đề phòng từ trước, là mua găng tay; đã, nhằm giết thời gian, trong khi trời đổ mưa lớn, lên nhà một cô thợ nhảy, cô nhờ tôi vẽ cho cô một bộ trang phục Vénustre; đã tán tỉnh một giám đốc nhà hát, khi tiễn tôi về ông nói: “- Có lẽ sẽ rất tốt nếu ông nói chuyện với Z…; đó là người ngu nhất, xuẩn nhất và nổi tiếng nhất trong số tất tật tác giả của tôi, có lẽ với ông ấy ông sẽ đi đến được điều gì đó. Gặp ông ấy đi, và rồi chúng ta sẽ gặp”, đã tự tán dương (tại sao?) về nhiều hành động xấu xa mà tôi chưa từng bao giờ làm, và đã hèn nhát chối vài việc xấu khác mà tôi đã thực hiện với niềm vui, tội thùng rỗng kêu to, lỗi tôn trọng con người; đã từ chối một người bạn một việc rất dễ, và đồng ý viết lời tiến cử cho một thằng rồ chính hiệu; chậc! đã hết chưa?

Phẫn với tất cả và phẫn với tôi, tôi những muốn cứu chuộc mình và hửng lên một chút trong im lặng và niềm cô độc của đêm. Tâm hồn của những ai tôi từng yêu, tâm hồn của những ai tôi từng ngợi ca, hãy tiếp sức cho tôi, nâng đỡ tôi, đẩy xa khỏi tôi lời dối trá và những mây khói băng hoại của thế giới, và Người, thưa Đức Chúa! hãy trao tôi ân huệ tạo ra được vài câu thơ hay, chúng sẽ chứng tỏ cho bản thân tôi rằng tôi không phải kẻ hèn kém nhất trong con người, rằng tôi không thấp hạ hơn những kẻ mà tôi khinh bỉ!

Người phụ nữ mọi rợ và petite-maîtresse

“Thật đấy, nàng yêu quý, nàng làm tôi mệt vô bờ bến và không chút xót thương; hẳn người ta sẽ nói, khi nghe nàng thở dài, là nàng còn đau khổ hơn các mụ lục tuần đi mót lúa và các bà già ăn xin nhặt những mẩu bánh mì ngoài cửa quán rượu.

“Nếu ít nhất những thở dài của nàng diễn tả sám hối, thì hẳn chúng cũng mang lại cho nàng vinh dự nào đó; nhưng chúng chỉ dùng để dịch nỗi phè phỡn của sự thỏa sướng và sự o ép của nghỉ ngơi. Và rồi, nàng không ngừng tuôn ra những lời vô tích sự: “Yêu em nhiều nhé! em cần lắm! An ủi em ở chỗ này, vuốt ve em ở chỗ kia!” Kìa, tôi muốn thử chữa khỏi cho nàng; có lẽ rồi chúng ta sẽ tìm ra phương cách, chỉ mất vài xu, ngay giữa một bữa tiệc, chẳng cần phải đi đâu quá xa.

“Ta hãy xem xét kỹ, tôi xin nàng, cái lồng sắt chắc chắn này, ở trong đó giãy giụa, hú hét như một kẻ bị đọa, lay các thanh sắt như một con orang-outang phát rồ dại vì lưu đày, bắt chước, hết sức giống, khi những cú nhảy vọt vòng tròn của hổ, lúc những đung đưa ngu xuẩn của gấu trắng, cái con quái vật lắm lông đó, mà hình dáng mơ hồ bắt chước hình dáng nàng.

“Con quái vật ấy thuộc vào số những con thú mà người ta hay gọi là “thiên thần của ta!” nghĩa là một phụ nữ. Con quái vật khác, cái con đang hét toáng, cây gậy cầm trên tay, là một người chồng. Hắn đã trói người vợ hợp pháp của mình vào giống như một con vật, và mang nàng ta đi trưng bày tại các khu ngoại ô, những ngày có chợ phiên, với sự cho phép của các ông quan tòa, tất nhiên rồi.

“Thật là chú ý nhé! Hãy thấy là hung hăng làm sao (mà có lẽ chẳng hề giả đò!) nàng ta xé xác lũ thỏ sống và đám gia cầm kêu lóe xóe mà kẻ hướng dẫn nàng ném cho. “Nào, hắn nói, không được chỉ một hôm là đã ăn hết của cải chứ” và, nói xong cái câu thông thái đó, hắn tàn nhẫn giật đi khỏi nàng con mồi, mà cỗ lòng nham nhở còn vương trong chốc lát nơi hàm răng con thú dữ, của người phụ nữ, tôi muốn nói.

“Nào! vụt một cú gậy, thật mạnh để làm cho nàng ta ngoan đi! bởi vì nàng ta chĩa cặp mắt khủng khiếp của thèm thuồng về phía món đồ ăn bị lấy mất. Chúa ơi! cây gậy chẳng hề là gậy của hài kịch, nàng đã nghe thấy tiếng da thịt vang lên bồm bộp chứ, mặc cho thứ lông giả kia? Thế nên giờ đây mắt nàng ta lồi hẳn ra, nàng ta hú một cách tự nhiên hơn. Trong cơn rồ dại, cả người nàng ta lấp lánh sáng, giống như thanh sắt người ta đang nện dữ để rèn.

“Đó là phong hóa vợ chồng của hai hậu duệ Eva và Adam, tác phẩm từ bàn tay của Người đấy, Chúa ơi! Người phụ nữ này bất hạnh một cách không thể bàn cãi, dẫu xét cho cùng, có lẽ, những lạc thú giần giật của vinh quang đối với nàng chẳng hề xa lạ. Có những nỗi bất hạnh khó cứu chữa hơn, và không kèm chút bù trừ nào. Nhưng trong cái thế giới nơi nàng ta bị ném vào, nàng chưa từng bao giờ nghĩ phụ nữ xứng với một số phần nào khác.

“Giờ đây, quay về với hai chúng ta nhé, nàng yêu! Nhìn những địa ngục đầy rẫy trên thế giới ấy, nàng muốn tôi nghĩ gì về địa ngục xinh xẻo của nàng, nàng, người vốn dĩ chỉ nghỉ ngơi trên những thứ vải mềm như da nàng, lại chỉ ăn thịt đã chín, và có hẳn một người hầu khéo léo lo cho việc thái thành những miếng nhỏ!

“Và đối với tôi có thể nghĩa gì đây tất tật những tiếng thở dài nho nhỏ đang làm phồng lên ngực nàng tẩm hương, hỡi nàng õng ẹo khỏe khoắn? Và tất cả những trò giả vờ học được từ những cuốn sách kia, và nỗi sầu muộn không biết tới mệt mỏi kia, được tạo ra để truyền sang cho khán giả một thứ tình cảm hoàn toàn khác với lòng thương hại? Trên thực tế, đôi khi tôi bỗng muốn dạy cho nàng như thế nào là bất hạnh đích thực.

“Nhìn thấy nàng thế này, nàng tơ mành xinh đẹp của tôi, hai bàn chân ngập trong nhơ nhớp và cặp mắt phun sương ngẩng lên nhìn trời, như để đòi một ông vua, hẳn người ta có thể nói đến một con ếch trẻ trung đang triệu tập lý tưởng. Nếu nàng khinh bỉ kẻ vô tích sự (mà giờ đây tôi đang, như nàng cũng biết rõ), cứ coi chừng con sếu sẽ nhai rau ráu nàng, nuốt chửng nàng và giết nàng tùy sức!

“Dẫu có là nhà thơ, thì tôi cũng không bị lừa như hẳn nàng muốn tin đâu, và nếu nàng làm tôi mệt quá thường vì những khóc lóc yểu điệu của nàng, tôi sẽ đối xử với nàng như phụ nữ mọi rợ, hoặc tôi sẽ ném nàng ra cửa sổ, như một cái chai không.”

Về các chú thích

Với Le Spleen de Paris, tôi muốn tạo ra một cuốn sách hoàn toàn không có chú thích nào.

Baudelaire là một sự quá đầy đủ, thêm bất kỳ cái gì (kể cả lời tựa, notice biographique, etc.) cũng đều giống như là vấy bẩn. Với Spleen, tất nhiên tôi còn đẩy mọi chuyện đi xa hơn: đến cái tên ("Le Spleen de Paris") tôi cũng để yên (không động vào một chút nào).

Thêm một lần, "coquette" không được dịch (thành "đỏm dáng" hay "điệu đà") mà được phiên âm, thành "cồ quẹt" (lần trước).

Phiên âm là một hình thức cọ xát giữa các ngôn ngữ. Nó xảy ra trong mọi thứ tiếng. Ta có thể lấy ví dụ chính từ Balzac: Miếng da lừa nhan đề gốc là La Peau de chagrin. "Chagrin" là từ phiên âm. Nó phiên âm từ tiếng Thổ, và tại Pháp trong thời gian dài được viết theo nhiều cách khác nhau. Balzac là pha quyết định để "chagrin" là "chagrin."

"Cọ xát", và cả sự hút. Từ hút lấy từ, trong chuyển động. Một ví dụ: ít nhất cho đến thập niên năm mươi, sáu mươi của thế kỷ trước, thậm chí còn muộn hơn, nhân vật trên các chuyến xe khách nhưng không phải tài xế hay được gọi là "ét"; đây là phiên âm của "aide", nghĩa là người phụ việc, người phụ tá. Nhưng về sau, cũng nhân vật đó sẽ hay được gọi bằng một từ khác hơn: "lơ"; đây cũng là một từ phiên âm, từ "leurre" nghĩa là "chim mồi".

Tức là, một đằng ("ét") nhìn thấy nhân vật hữu quan làm công việc phụ cho người lái xe, còn một đằng ("lơ") nhìn thấy vẫn nhân vật đó "lừa" hoặc "nhử" hành khách lên xe.

Lần này, tôi đẩy sự phiên âm đi xa hơn (nhưng chỉ một chút): thêm một từ, "courtiser" tức là ve vãn, tán tỉnh, không dịch mà thành "cuộc ti dê".

Đến đây, đã cần một chút giải thích: tại sao lại phiên âm? tất nhiên, tôi không có quy tắc nào cho điều này. Mọi sự (hoặc gần như vậy) diễn ra trên bình diện của esthétique, tức là có những từ khiến ta thấy bị hấp dẫn khủng khiếp, ở ngay hình thức (hình dạng) của chúng. Không phải lúc nào tôi cũng cưỡng lại được cám dỗ. Trước hết là như vậy - và đó cũng là điều mạnh nhất - rồi mới đến các giải thích thuộc lý trí. Phải sau khi đã quyết định "cuộc ti dê" rồi thì tôi mới thấy (chứ không phải ngược lại: không phải thấy rồi thì mới quyết định) dường như từ dê ở đây quá đúng; từ ti cũng rất đúng, và đến từ cuộc cũng lại đúng nốt. "Phi dê" (từ friser), chẳng hạn, hẳn cũng từng gây cám dỗ tương tự với một ai đó, hoặc cũng có thể là với nhiều người cùng một lúc.

Nhưng ngược lại, một số từ, nhất là "petite-maîtresse" lại hấp dẫn theo chiều ngược lại: hấp dẫn ở nguyên dạng của nó. Đây là giống cái của "petit-maître". Petit-maître là một từ sinh ra từ thế kỷ 16, và hết sức nhiều connotation thế kỷ 16. Khỏi phải nói rằng nghĩa của nó rất mù mờ (từ nào thực sự hấp dẫn cũng đều có nghĩa mù mờ: ít nhất tôi cũng đã tìm ra được một quy tắc). Ai muốn biết rõ nó thì có thể google. Trong các vở kịch của Lesage, chẳng hạn, ta hay thấy nhân vật là "petit-maître". Nếu muốn hiểu một cách đơn giản, đấy là hạng người ăn chơi.

(CVD)

Tags: Baudelaire Cao Việt Dũng