Drei Frauen: Tonka

Truyện cuối cùng trong tập Drei Frauen (1924), cũng là truyện dài nhất. 

Tonka

- Robert Musil

I

Bên một hàng rào. Một con chim hót. Mặt trời đã ở đâu đó phía sau rặng cây. Con chim im bặt. Trời đã tối. Những cô gái nông dân đi qua cánh đồng vừa đi vừa hát. Những sự đơn lẻ làm sao! Là điều nhỏ nhặt ư khi những sự đơn lẻ như thế dính vào một con người? Như hoa ngưu bàng ư!? Là Tonka. Sự vô tận đôi khi chảy từng giọt.

Cả con ngựa cũng thuộc vào đây, con hồng mã anh đã buộc bên một đồng cỏ. Đó là năm anh thực hiện nghĩa vụ. Chẳng phải tình cờ đó lại là trong năm nghĩa vụ của anh, bởi chẳng bao giờ người ta bị lột khỏi bản thân và những kiến tạo của riêng họ đến thế như trong khoảng thời gian này của cuộc đời, khi một bạo lực xa lạ xé toạc tất tật khỏi từng khúc xương. Trong khoảng thời gian này người ta chẳng được che chắn như vẫn thường.

Thế nhưng đã thực như vậy ư? Không đâu, chỉ sau này anh mới nghĩ thấu. Đó đã là một chuyện cổ tích; anh chẳng còn có thể phân định được nữa. Trong thực tế ngày đó cô đã sống bên người dì của mình khi anh quen cô. Và Julie, người em họ, đã thỉnh thoảng ghé thăm. Sự là vậy. Anh lấy làm lạ rằng người ta ngồi cùng cô em họ Julie ở một cái bàn và có thể đẩy cho cô một tách cà phê, bởi lẽ cô rõ là một mối nhục. Đã biết rằng người ta có thể bắt chuyện với cô em họ Julie và cũng cùng tối đó đưa cô vào phòng: cô để cho gọi cả vào căn nhà của những tú bà và chẳng có công xá gì. Thế nhưng mặt khác cô cũng là một người họ hàng cả khi người ta không chấp nhận những việc làm của cô; và nếu cô cũng nhẹ dạ thật, thì người ta cũng chẳng thể từ chối cô một vị trí bên bàn, thêm nữa, cô hiếm khi đến. Một người đàn ông thì hẳn có thể gây ồn ào, bởi lẽ một người đàn ông đọc báo hoặc thuộc về một hiệp hội với những mục đích nhất định và luôn luôn có đầy một lồng ngực bằng những từ to tát, thế nhưng người dì lần nào cũng thỏa lòng bằng một vài lưu ý cắm cảu mỗi khi Julie lại đi khỏi, và chừng nào người ta ngồi với cô bên bàn hẳn người ta buộc phải cười với cô, vì cô là một cô gái hài hước và sớm biết nhiều về thành phố hơn một cô gái bất kì. Kể cả như vậy, nếu người ta không bằng lòng thì thiếu cả khoảng cách; người ta có thể vượt qua được.

Những phụ nữ ở nhà tù chứng minh điều tương tự; phần lớn cũng là gái điếm, và thậm chí cả trại giam cũng sớm phải bị đặt ở một địa điểm khác thôi, bởi bất thình lình giữa lúc thụ án nhiều người có chửa - từ những tòa nhà mới xây nơi họ vận chuyển vữa, trong lúc những tù nhân nam làm thợ xây. Những phụ nữ này cũng được cho thuê làm việc nhà, thí dụ như họ giặt giũ rất tốt và bởi rẻ mà họ được tìm rất nhiều bởi những người dân mọn. Cả bà của Tonka cũng để cô đến vào những ngày giặt giũ, người ta đưa cho họ cà phê và bánh mỳ, và vì người ta làm việc cùng họ trong căn nhà, nên người ta cũng cùng ăn sáng với họ và chẳng thấy ghê sợ gì. Vào buổi trưa họ phải được đưa trở về trại giam bởi một người hộ tống, đó là quy định, và thông thường Tonka được giao nhiệm vụ đó, khi cô còn là một đứa bé gái, cô chuyện trò đi bên cạnh họ và chẳng xấu hổ gì những người quanh cô, dẫu cô biết, họ mang những chiếc khăn trùm đầu dễ nhận ra và bộ quần áo tù màu xám. Chẳng hay biết gì, người ta có thể gọi là thế, chẳng hay biết gì bị giao vào những ảnh hưởng buộc phải dập tắt đi một cuộc đời trẻ khốn khổ; thế nhưng sau này, Tonka, mười sáu tuổi và vẫn cứ chẳng sợ hãi gì mà cười đùa cùng cô  em họ Julie: người ta có thể nói rằng điều đó xảy ra vắng sự biết của một nỗi nhục, hoặc ở đây cảm giác tinh tế của một tâm thức về nỗi nhục đã mất đi rồi? Cả khi vắng lỗi lầm làm sao có thể bị đánh dấu là thế!

Người ta cũng không được phép quên mất căn nhà. Nó có năm cửa sổ nhìn ra đường - chúng đứng im giữa những tòa nhà mới chồng lên cao - và một tòa nhà phía sau, Tonka sống ở đó cùng người dì thực ra là chỗ dựa lớn tuổi hơn cô rất nhiều, và cả đứa con trai nhỏ của người này, thực ra là đứa con trai ngoài dã thú, kể cả từ một mối quan hệ bà đã xem là nghiêm túc như một cuộc hôn nhân, và cùng một người bà thực ra không phải là bà mà là chị gái của người này, và trước đây một người em trai thực sự của người mẹ đã chết của cô cũng sống ở đó, ông ấy thế nhưng cũng chết trẻ, tất tật trong một căn phòng cùng bếp, trong lúc năm cửa sổ đằng trước phủ rèm kín bưng, chẳng che giấu gì hơn ngoài một khu dân cư có tiếng xấu, nơi những người phụ nữ tư sản nhẹ dạ, thế nhưng cũng cả những người kiếm tiền với đàn ông được gộp chung lại. Người ta trong nhà im lặng đi đến bên những tấm rèm này, và vì người ta chẳng muốn có sự cãi vã gì với tú bà, người ta còn chào nữa, và đó là một người béo mập, rất nhắm đến sự tôn trọng và có một đứa con gái cũng ngang tuổi Tonka. Bà ta gửi đứa bé đến một ngôi trường tốt, cho nó học đàn dương cầm và tiếng Pháp, mua cho nó váy áo đẹp và giữ nó cẩn thận xa khỏi những tấm rèm trong căn hộ; bà có một trái tim mềm, và điều này khiến việc kiếm sống dễ dàng hơn với bà, bởi lẽ bà biết nó đầy nhục nhã. Tonka trước kia thi thoảng được phép chơi với đứa trẻ này và thế là cô đi vào căn hộ phía trước, nơi vào những giờ như thế thường trống và lớn quá và suốt cả cuộc đời nó để lại cho Tonka một ấn tượng của sự trang trọng và đứng đắn mà nó mới vừa mang vào chuẩn thước. Thêm nữa cô không hẳn tên là Tonka, mà được rửa tội kiểu Đức trong cái tên Antonie, trong khi đó viết tắt của tên gọi thân mật bằng tiếng Séc Toninka tạo nên Tonka; nơi những con ngõ này người ta nói một trộn lẫn lạ lùng của hai thứ tiếng.

Những suy nghĩ này dẫn đến đâu chứ?! Khi ấy cô đúng là đã đứng bên một hàng rào, trước cánh cửa tối tăm để mở của một căn nhà, của một căn nhà đầu tiên trong làng quay lưng với thành phố, mang đôi ủng buộc dây, tất màu đỏ và sắc sỡ, chiếc váy rộng, dài, có vẻ, trong lúc cô nói, cô đang nhìn theo ánh trăng nhợt đứng trên cánh đồng ngô đã được gặt., cô xấu hổ nhanh nhảu trả lời, cô cười, thấy mình trong sự che chở của mặt trăng, và cơn gió thổi thật mềm lướt qua những gì sót lại, như rằng nó phải làm dịu một bát súp. Trên đường về nhà anh còn cười nói với người bạn của mình, Baron Mordansky năm thứ nhất: “Tớ thích có gì đó với một đứa con gái thế này, nhưng mà với tớ thì nguy hiểm quá; như một sự bảo vệ chống lại tính thân mật thì cậu phải hứa với tớ, trở thành đồng lõa nhé.” Và rồi Mordansky, đã từng là tình nguyện viên trong xưởng sản xuất đường của chú cậu ta, kể về vụ thu hoạch củ cải đường, khi hàng trăm cô gái nông dân như thế làm việc trên cánh đồng của nhà máy và phải phục tùng các thanh tra hàng hóa và trợ lý của họ trong mọi việc như những nô lệ da đen. Và hoàn toàn chắc chắn rằng anh đã một lần cắt ngang cuộc nói chuyện thế này với Mordansky, bởi nó làm anh tổn thương, dẫu vậy khi ấy vẫn chưa có gì, bởi lẽ, điều vừa muốn hiện ra như một ký ức đã lại ngay là gai cuốn sau này lớn lên trong đầu anh. Thực ra anh đã gặp cô lần đầu tiên ở “Ring”, con đường chính với những trạm dừng chân hình ngôi sao nơi các đại úy và những người của chính quyền đứng ở các góc, các học sinh và những người buôn bán trẻ tuổi đi lại, các cô gái sau giờ đóng cửa hiệu hoặc những người tò mò đã ngay trong giờ nghỉ trưa đi hai và ba người quàng tay nhau, đôi khi một trong những luật sư để bị đẩy qua từ từ và chào hỏi, một Ủy viên thành phố hoặc cả một ông chủ nhà máy có tiếng, và thậm chí chẳng thiếu các quý bà mà con đường về nhà của họ từ chuyến đi chợ chỉ là ngang qua. Tại đó bất chợt ánh mắt của cô bắt gặp anh trong đôi mắt, một ánh mắt dí dỏm, chỉ kéo dài một giây và như một quả bóng vô tình bay vào mặt một người đi ngang, bị trong thoáng chốc theo sau bởi một người quay đi và bởi một biểu cảm vờ như ngây thơ. Anh đã quay người rất nhanh, vì anh nghĩ tiếp theo hẳn là cái cười khúc khích, thế nhưng Tonka đi với cái đầu thẳng tưng, gần như hoảng hốt; cô đi cùng hai cô gái khác, lớn hơn cô, và khuôn mặt cô, chẳng xinh đẹp, có gì đó rõ ràng và chắc chắn. Không gì trong đó có chút nhỏ bé khả ái tính nữ nào có ấn tượng dẫu chỉ thông qua sự sắp xếp; miệng, mũi, mắt rõ ràng đứng riêng rẽ, chúng chịu được cả việc bị quan sát riêng lẻ mà chẳng thông qua thứ gì khác để khơi gợi ngoài sự thẳng thắn của chúng và cái tươi trẻ được rưới vào qua cái toàn thể. Thật lạ rằng một cái nhìn vui tươi như thế nằm như một mũi tên với một mũi câu, và dường chính nó cũng tự làm đau.

Vậy là đã rõ. Cô khi ấy ở trong một cơ sở buôn bán vải, và đó là một cửa hiệu buôn bán lớn, thuê nhiều cô gái cho nơi bán hàng. Cô phải giám sát các cuộn nguyên liệu và phải tìm đúng cái nếu một mẫu được yêu cầu, và hai tay cô cứ luôn luôn hơi ướt, vì chúng bị cọ bởi những sợi mảnh của vải. Nó chẳng có gì hết về giấc mơ: khuôn mặt cô để mở. Thế nhưng các con trai của ông chủ ở đó và một người đeo bộ ria được uốn cong ở đuôi như một con sóc, và lúc nào cũng mang đôi giày sơn bóng; Tonka biết cậu ta sang thế nào, cậu ta có bao nhiêu đôi giày và rằng quần của cậu ta mỗi tối được đặt giữa hai tấm gỗ với đá nặng để giữ ly quần thật nét.

Và lúc này, bởi người ta nhìn rõ điều gì đó thực sự xuyên qua màn sương, thì nụ cười xuất hiện, nụ cười nhìn theo không sao tin nổi của chính mẹ anh, đầy tội nghiệp và coi thường dành cho anh. Nụ cười này là thật. Nó nói: Chúa ơi, ai cũng biết, cái việc buôn bán này …?! Thế nhưng dẫu Tonka vẫn còn trinh khi anh quen cô, thì nụ cười này, được giấu đi hoặc ngụy trang ranh mãnh, xuất hiện cả trong nhiều giấc mơ đọa đày. Có thể nó chưa bao giờ từng xuất hiện như một nụ cười riêng lẻ.

Điều đó giờ chính nó chẳng chắc chắn nữa. Rồi có cả những đêm tân hôn khi người ta hoàn toàn chẳng chắc chắn, có thể nói là những mơ hồ sinh lý khi chính tự nhiên chẳng đưa ra kết luận hoàn toàn rõ ràng, và trong cùng một giây phút khi điều đó lại đứng trước ký ức thì anh biết: cả bầu trời cũng chống lại Tonka.

II

Thật bồng bột bởi anh khi đưa Tonka đến với bà của mình với tư cách người chăm sóc và bầu bạn. Anh vẫn còn rất trẻ và đã vào luồn một tiểu xảo nho nhỏ; chị dâu của mẹ anh quen dì của Tonka, người đến khâu vá trong những “ngôi nhà đàng hoàng”, và anh đã mớm lời để người ta hỏi bà, liệu bà có quen một cô gái trẻ không, và cứ thế. Cô gái trẻ nên ở bên người bà với sự ra đi người ta đợi trong hai đến ba năm, và ngoài tiền công thì sẽ được xem xét cả trong thừa kế.

Thế nhưng giữa chừng đã có một vài sự kiện nhỏ. Ví dụ như, một lần anh đến cùng cô để lấy thứ gì đó; bọn trẻ con chơi ngoài đường, và cả hai người họ bất chợt nhìn vào khuôn mặt một đứa bé gái khóc rống lên rồi lăn sang tất tật các phía hệt như một con sâu và được chiếu sáng rực bởi mặt trời. Với anh ở đó là một sự rõ ràng chẳng có gì đáng thương mà con bé đứng trong ánh sáng, là một ví dụ tương tự của cuộc đời giống như cái chết từ nơi họ xuất thân. Tonka thế nhưng “thích” chỉ “trẻ con”; cô cúi người xuống đứa bé, đùa và an ủi nó, thấy cái nhìn có thể đáng yêu, và đó là thứ cuối cùng, dẫu cho anh đã cố gắng để chỉ cho cô rằng cái nhìn này phía sau còn là một thứ gì khác nữa. Anh có đến từ nhiều hướng đến đâu đi nữa, cuối cùng anh vẫn cứ luôn đứng trước cùng một sự không xuyên thấu trong tâm hồn cô; Tonka không ngốc, thế nhưng có gì đó dường ngăn cô thông minh, và lần đầu tiên anh cảm nhận với cô thương cảm bị kéo giãn ra thật xa này, nó đã quá khó để biện minh.

Một lần khác anh hỏi cô: “Cô thực ra đã ở chỗ bà được bao lâu rồi?” Và khi cô trả lời, anh nói: “Thế ư? Một thời gian dài khi người ta buộc phải trải qua bên cạnh một bà già.”

“Ô! Tonka thốt lên, “Tôi thích ở đó.”

“Thôi nào, cô có thể cứ nói với tôi điều ngược lại. Tôi không thể hình dung, một cô gái trẻ nên thấy thoải mái ở đây như thế nào.”
“Người ta làm công việc của họ”, Tonka trả lời và đỏ ửng.

“Làm việc của họ ư, tốt, thế nhưng người ta vẫn muốn có gì đó khác từ cuộc đời chứ?”
“Vâng.”

“Và cô có gì nào?”
“Không.”

“Vâng - không, vâng - không” - anh mất bình tĩnh - “điều này nghĩa là gì chứ? ít nhất thì cô cứ chửi rủa chúng tôi!” Thế nhưng anh trông thấy cô đấu tranh với việc trả lời mà cô cứ luôn luôn ném đi trong giây phút cuối cùng khỏi môi, và bất chợt anh thấy cô tội nghiệp. “Cô sẽ chẳng hiểu tôi chút nào, thưa cô, tôi chẳng nghĩ xấu về bà của tôi, không phải thế; bà cũng là một người phụ nữ tội nghiệp, thế nhưng lúc này tôi không nghĩ từ hướng đó: đây là kiểu của tôi, Tôi nghĩ từ phía của cô, và ở đó bà là một khối gớm guốc. Giờ cô hiểu tôi chứ?”
“Vâng,” cô gái trẻ nói nhỏ và càng ngày càng đỏ lựng. “Tôi cũng hiểu anh từ trước rồi. Thế nhưng tôi không nói được.”
Thế rồi anh cười. “Đấy là một điều chưa từng xảy ra với tôi: không thể nói điều gì đó! Thế nhưng giờ tôi muốn biết rõ điều cô muốn trả lời ấy, tôi sẽ giúp cô.” Anh quay người sang cô quá bất chợt khiến cô còn lúng túng hơn nữa. “Nào, chúng ta bắt đầu: Trách nhiệm thầm lặng đều đặn, người hàng ngày xuất hiện được định sẵn khiến cô thích ư? Phải thế không?”
“Ồ, thực ra, tôi không biết ý anh là thế nào; tôi hoàn toàn thích công việc của mình.”
“Hoàn toàn thích, tốt thôi. Vậy nhưng còn nhu cầu: không phải ngay bây giờ sao? Có những người chẳng muốn gì khác hơn ngoài công việc thường nhật.”

“Ý anh là gì?”
“Tôi muốn nói những mong muốn, ước mơ, khát vọng; một ngày như hôm nay không chạm vào cô ư?”
Đó là một ngày đầy run rẩy và mật ong mùa xuân giữa những bức tường của thành phố.

Rồi cô gái cười: “Không. Cũng không phải thế.”

“Không phải ư? Vậy thì có thể cô có một yêu thích dành cho căn phòng tù mù, chuyện trò thì thầm, mùi của những chai thuốc và thứ tương tự ư? Cũng có cả những người như thế, thưa cô, tuy nhiên tôi đã thấy ngay ở khuôn mặt cô rằng tôi lại không thấy chúng ở đây.”
Cô Tonka lắc đầu và kéo nhẹ khóe miệng xuống - trong một giễu cợt e thẹn hoặc chỉ bởi lúng túng. Thế nhưng anh chẳng để cô yên. “Cô thấy đấy, tôi nhầm, tôi khiến mình trước cô nực cười ra sao bằng những suy nghĩ sai bét này: nó không đem cho cô can đảm ư? Không ư!-?”

Và rồi cuối cùng cũng lộ ra. Chầm chậm. Ngập ngừng. Các từ cải thiện như thể người ta phải nắm lấy một sự hiểu rất khó khăn:

“Tôi phải kiếm tiền.”
Ôi, thứ đơn giản nhất này!

Anh thật là một con lừa và một sự bất tận hóa đá nằm trong câu trả lời bình thường đến thế.

Lại một lần khác anh đi dạo bí mật cùng Tonka; cô làm các cuộc dạo chơi vào một ngày nghỉ cô có hai lần trong một tháng; đang là mùa hè. Khi buổi tối tới, người ta cảm nhận không khí ấm thật như khuôn mặt và đôi tay, và nếu người ta nhắm hai mặt lại khi đi thì người ta thấy mình tan ra và bay lơ lửng chẳng ranh giới. Anh mô tả nó cho Tonka, và bởi cô cười, anh hỏi cô liệu cô có hiểu không.

Ô, có

Thế nhưng vì anh nghi ngờ, anh đã muốn rằng cô miêu tả cho anh bằng từ của riêng cô; và điều này cô không thể.

Tức là cô cũng không hiểu.

Ồ có chứ - và bất chợt - : mình phải hát thôi.

Chỉ cái đó không! Có chứ! Thế là họ tranh cãi qua lại. Và cuối cùng họ khởi sự hát, như người ta đặt một Corpus delicti lên bàn hoặc định sẵn một cuộc thị sát. Dở thậm tệ và từ một vở Opera, tuy nhiên may mắn là Tonka hát nhỏ, và anh mừng về dấu hiệu nhỏ này của tiến triển. Chắc chắn, anh tự nói, cô đã từng một lần ở nhà hát, và từ đó âm nhạc khốn khổ này với cô là hiện thân của sự xa hoa một tồn tại. Tuy nhiên cô thậm chí còn nghe một vài giai điệu chỉ từ những người bạn gái xưa kia trong công việc.

Liệu cô có thực sự thích nó không? Anh bực khi cô vẫn còn liên quan thông qua một thứ gì đó với công việc.

Cô không biết đó là gì, và liệu âm nhạc này đẹp hay đần độn; nó đánh thức một mong muốn trong cô, chính cô một lần đứng trên sân khấu và bằng toàn bộ sức lực khiến mọi người hạnh phúc hoặc bất hạnh. Điều ấy hoàn toàn nực cười khi người ta nhìn vào Tonka tốt bụng, và anh trở nên không buồn cười đến mức tiếng hát của anh chìm rất nhanh thành một tiếng vo ve. Thế rồi Tonka cũng đột ngột dừng lại; cả cô dường cũng cảm thấy nó, và họ im lặng hát cạnh nhau thêm một chút, cho đến khi Tonka đứng lại và nói: “Hoàn toàn không phải là điều tôi muốn nói với việc hát.” Và khi ấy trong hai mắt anh một dấu hiệu nhỏ bé của khích lệ đáp lời, cô lại khởi sự hát khe khẽ, thế nhưng lần này là những bài hát dân ca của quê hương cô. Họ bước tiếp, và những giai điệu giản đơn này khiến thật buồn như những con bướm trắng trong ánh mặt trời. Và khi ấy hẳn nhiên Tonka đã đúng.

Rồi chính anh, người chẳng thể diễn đạt được điều đã xảy ra với anh, và Tonka, bởi cô không nói thứ tiếng thông thường mà dường như một ngôn ngữ nào đó của toàn thể, cô đã phải gánh chịu việc người ta coi cô đần độn và không nhạy cảm. Khi ấy với anh đã rõ, điều đó có nghĩa gì: Cô nghĩ ra các bài hát. Với anh cô thật cô đơn. Nếu cô không có anh thì ai sẽ hiểu cô đây? Cả hai người họ cùng hát. Tonka đọc và dịch lời bài hát lạ cho anh, rồi họ chạm vào nhau nơi bàn tay và hát như những đứa trẻ. Khi họ buộc phải nghỉ để lấy hơi, thì vẫn luôn luôn có trước họ một im lặng nhỏ, ở đó, nơi hoàng hôn kéo qua con đường, và nếu tất tật đều thật ngu ngốc thì khi ấy buổi chiều tà đã là một cùng những cảm tri của nó.

Một lần khác họ ngồi bên bìa rừng, và anh chợt nhìn qua kẽ hở của mí mắt, chẳng nói gì và lơ lửng theo các suy nghĩ của anh. Tonka hoảng hốt và sợ anh lại bị thương. Hơi thở cô phập phồng nhiều lần vì cô tìm lời để nói, thế nhưng nỗi xấu hổ giữ cô lại. Và đã một lúc lâu chẳng nghe gì khác ngoài tiếng lào xào hành hạ của âm thanh khu rừng cứ mỗi giây phút dấy lên ở đâu đó rồi im bặt. Một lần một con bướm đêm màu nâu bay qua họ và đậu xuống một bông hoa vươn cao run rẩy khi chạm vào và cứ chao đảo qua lại nhiều lần cho đến khi chuyển động của nó bất chợt dừng đứng lại như một cuộc nói chuyện bị cắt ngang. Tonka ấn chặt ngón tay của cô vào khoảng rêu cô đang ngồi lên: thế nhưng sau một thoáng những sợi rêu nhỏ bé đã lại đứng thẳng dậy, lần lượt từng cái một theo hàng, và lại sau một thoáng thì dấu ấn của bàn tay đặt lên chúng đã bị xóa sạch. Như là để khóc mà chẳng biết vì sao. Nếu cô từng học cách suy nghĩ như người đồng hành của cô thì hẳn Tonka trong giây phút này đây sẽ cảm thấy, tự nhiên hình thành từ những vô hình xấu xí sống tách rời khỏi nhau đầy buồn rầu như những ngôi sao trên trời đêm; tự nhiên tuyệt đẹp; một con ong bò quanh chân anh, với một cái đầu như cái đèn lồng, và anh nhìn nó chằm chằm. Rồi anh nhìn sang bàn chân mình, rộng và đen, co lên méo mó vào màu nâu của con đường.

Tonka đã rất hay sợ rằng một khi nào đó một người đàn ông sẽ đứng trước cô và cô chẳng bao giờ có thể thoát khỏi. Điều những người bạn gái hơn tuổi từ của hiệu từng rạng rỡ kể cho cô, đó là sự nhẹ dạ đơn thuần chán ngắt của tình yêu, và nó làm cô dấy lên rằng một người đàn ông cũng sẽ tìm cách lối dịu dàng lái cô đi khi anh ta vừa đưa ra lời đầu tiên. Như cô giờ đang nhìn người đồng hành của cô, chuyện đó bất chợt đưa đến cho cô một vết dao; cho đến tận giây phút này cô vẫn chưa từng tri cảm trong chuyện trò với một người đàn ông, bởi tất tật đã khác. Anh đã dựa choãi vào hai khủy tay, đầu tựa vào ngực; Tonka gần như hoảng sợ nhìn theo mắt anh. Thế nhưng ở đó là một nụ cười riêng anh có; anh nhắm một mắt vào và nhắm bằng mắt kia dọc xuống thân người anh; chắc hẳn anh biết vị trí chiếc giày của mình trông xấu xí ra sao, và có thể cả rằng thật ít ỏi làm sao khi nằm cùng Tonka ở bìa rừng, thế nhưng anh không thay đổi gì ở đó, mỗi thứ riêng lẻ đều xấu xí, và tất tật cùng chung là một hạnh phúc. Tonka đã khẽ ngồi dậy. Chợt nóng lên sau trán cô và tim cô đập thình thịch. Cô không hiểu điều anh đang nghĩ, thế nhưng cô cùng lúc đọc tất tật trong con mắt anh và lần này nắm lấy mong muốn đón lấy đầu của anh vào tay và che hai mắt anh lại. Cô nói: “Đến lúc đi rồi, nếu không thì tối mất.”

Khi họ trên đường về, anh nói: “Chắc hẳn cô chán lắm, thế nhưng cô sẽ phải quen với tôi.” Anh cầm cánh tay cô, vì người ta khởi sự nhìn chẳng rõ, và tìm cách xin lỗi cho sự im lặng và rồi bất chợt tiếp tục cho cả những suy nghĩ của anh. Cô không hiểu anh nói về điều gì, thế nhưng cô đoán trong lối của cô được những lời lấn qua làn sương thật nghiêm túc của anh. Và khi anh xin lỗi cả cho sự nghiêm túc của những lời này thì cô chẳng biết phải làm gì và bên Đức mẹ Maria Đồng trinh cô chẳng tìm được một câu trả lời nào khác ngoài rằng cô đẩy cánh tay cô vào trong cánh tay của anh, cả khi cô xấu hổ khủng khiếp cho điều đó.

Anh vuốt ve bàn tay cô. “Tôi nghĩ chúng ta sẽ hiểu nhau, Tonka ạ, thế nhưng em hiểu tôi chứ?”

Sau một thoáng Tonka đáp lời: “Chẳng có nghĩa gì nếu em biết điều cậu nói. Em vẫn không thể trả lời. Thế nhưng em thích rằng cậu nghiêm túc như thế này.”
Đó hẳn là những kết quả nhỏ bé vững vàng, tuy nhiên điều lạ là: chúng đã hai lần có trong cuộc đời Tonka, tuyệt đối là cùng một thứ. Chúng thực ra luôn luôn ở đó. Và điều lạ là, sau này chúng mang ý nghĩa ngược lại với thứ chúng ban đầu mang ý nghĩa. Tonka vẫn vậy, thật giản đơn và trong suốt như cô là, khiến người ta có thể cho rằng họ có một ảo giác và trông thấy những điều chẳng thể tin nổi.

III

Và rồi một sự kiện xảy đến, bà của anh mất sớm hơn dự tính; những sự kiện thực ra chẳng là gì khác ngoài thời gian không thích hợp và địa điểm không thích hợp, người ta bị đặt vào một chỗ không đúng hoặc bị quên mất và bởi thế bất lực như một món đồ không một ai nhấc lên. Cả điều mãi sau này xảy ra, từng xảy ra hàng nghìn lần trên thế giới, và chỉ rằng nó xảy ra với Tonka thì người ta không thể hiểu nổi.

Thế rồi một bác sĩ xuất hiện, những người làm công việc ma chay đã đến, giấy chứng tử được viết và bà được chôn cất - cái này theo sau cái kia trong một trật tự trơn tru, giống như buộc phải thế ở trong một gia đình đàng hoàng. Những gì để lại được giải quyết; người ta được phép vui mừng khi không phải tham dự vào; chỉ một điểm duy nhất trong di sản đòi sự lưu ý, việc chu cấp cho cô Tonka với cái tên họ đầy mơ mộng từng là một trong những tên họ của người Séc, có nghĩa như “Anh ấy hát” hoặc “Anh ấy đi qua cánh đồng”. Đã có một thỏa thuận làm việc. Cô gái ngoài tiền lương rất hạn hẹp, sẽ được nhận một khoản nhất định trong tài sản để lại cho mỗi một năm trọn vẹn phục vụ, và vì người ta tính vào một sự khốn khổ kéo dài của bà, theo sự khó khăn được chờ sẵn của việc chăm sóc mà định trước khoản tiền vào những bậc tăng chầm chậm, nên khoản tiền đó hẳn phải hiện ra ít ỏi khủng khiếp với một người trẻ cân đo những tháng cống hiến của tuổi trẻ Tonka theo từng phút. Anh đã chứng kiến khi Hyazinth tính toán cùng cô. Ông dường đọc trong một quyển sách - nó vẫn luôn luôn trong thực tế là những ghi chép thường nhật của Novalis thế nhưng anh theo dõi diễn biến bằng sự chăm chú và xấu hổ khi Onkel của anh đọc con số. Thậm chí người này dường có vẻ cảm thấy điều tương tự, bởi ông khởi sự tách bạch rạch ròi những điều khoản của bản hợp đồng đã được ký vào thời điểm đó với cô gái. Tonka tập trung nghe với đôi môi mím chặt; sự nghiêm túc bằng nó cô dõi theo hóa đơn đem cho khuôn mặt tuổi trẻ của cô điều gì đó rất lay động.
“Vậy là đúng chứ?” người chú nói và đặt số tiền lên bàn.

Cô dường hoàn toàn chẳng biết gì cả, kéo cái túi nhỏ ra khỏi váy, gập khoản tiền giấy lại và nhét nó vào trong; thế nhưng bởi cô phải gập các tờ tiền nhiều lần, chúng, với cô tuy ít là thế, tạo thành một gói dày và không thể đẩy xuống được; giống như một cục u nằm trong cái ví bị méo nằm dưới váy cạnh đùi.

Giờ thì cô gái còn một câu hỏi: “Khi nào tôi phải đi?”
“À,” người chú nói, “Sẽ kéo dài thêm vài ngày nữa cho đến khi đồ đạc trong nhà được mang đi; cô hoàn toàn có thể ở đến khi đó. Tuy nhiên cô cũng có thể đi sớm hơn nếu cô muốn, chúng tôi không cần cô nữa.”
“Cảm ơn,” cô gái nói và đi vào phòng của cô.

Những người khác khi ấy đã cùng với việc chia chác đi đến các món đồ sử dụng hằng ngày. Họ như những con sói ăn ngốn ngấu một con cùng đàn đã ngã xuống, và đã kích động khi anh hỏi, liệu người ta chẳng phải ít nhất nên cho cô gái trẻ, người đã nhận ít tiền đến thế, một món quà kỷ niệm đáng giá ư.

“Chắc chắn chúng ta có quyển sách cầu nguyện của bà cho chuyện này.”

“Phải rồi, thế nhưng một thứ gì thực tế hắn sẽ cho cô ấy nhiều niềm vui; ví dụ như với cái kia kìa?” Nằm trên bàn là một cổ áo bằng lông thú màu nâu anh đang cầm lên.

“Cái đó dành cho Emmi”, - Emmi là em họ của anh - “cháu nghĩ đến đâu thế, lông chồn đấy!”

Anh cười. “Ai nói rằng người ta chỉ được phép ở một cô gái tội nghiệp tặng thứ gì đó cho tâm hồn? Mọi người muốn có vẻ keo kiệt ư?”
“Cái đó để cho chúng ta,” lúc này mẹ anh nói, và bà không hoàn toàn thấy anh vô lý, bà tiếp lời: “Con vẫn không hiểu; cô ta sẽ không thiệt đâu!” Rồi bà hào phóng bực bội cầm sang một bên một vài cái khăn tay, áo và quần của người phụ nữ già để cho cô gái trẻ, thêm vào đó một chiếc váy đen vải còn mới. “Đây, giờ thì đủ rồi. Cô ta cũng chẳng xứng đáng đâu, và cô ta cũng không tình cảm: cả khi bà mất lẫn bên mộ cô ta đều không có dù chỉ một giọt nước mắt! Thế nên đây, làm ơn, đủ rồi.”

“Có những người khó để khóc; và đấy không phải là bằng chứng” - người con trai trả lời, không phải bởi anh thấy cần thiết phải nói, mà bởi sự hùng biện của mình kích thích anh.

“Cái gì…!” người mẹ nói. “Con thấy những lưu ý của con ở đây là thích hợp ư?”
Anh im lặng trong lời trách mắng này không bởi sự xấu hổ mà, vì anh bất chợt vui mừng khôn xiết rằng Tonka đã không khóc. Những người họ hàng của anh nói chuyện sôi nổi và anh để ý, họ đã bảo toàn quyền lợi của mình tốt thế nào. Họ không nói hay nhưng nhanh chóng và có can đảm dành cho sự trôi chảy của mình, và cuối cùng thì mỗi người đều nhận được cái anh ta muốn. Khả năng nói không phải là một phương tiện của suy nghĩ mà là một tài sản, một món đồ trang sức sặc sỡ; trong lúc anh đứng trước cái bàn với món đồ làm phúc, anh nhớ ra một câu thơ: “Apoll tặng chàng món quà của lời ca, cái miệng ngọt ngào của bài hát”, và lần đầu tiên anh để ý rằng đó thực sự là một món quà. Tonka mới câm lặng làm sao! Cô không thể nói lẫn khóc. Thế nhưng thứ chẳng thể nói lẫn chẳng thể được nói ra, thứ biến mất câm lặng trong con người, không phải là một vệt nhỏ xước xát trên tấm bảng của lịch sử nó ư, chẳng phải một hành vi như thế, một con người, một hiện thực hoặc tưởng tượng hoàn toàn một mình vào một ngày mùa hè ngã xuống tuyết, là tốt, vô giá trị hay xấu xa ư? Người ta thấy rằng các định nghĩa đã đi đến giới hạn nơi chúng chẳng tìm thấy điểm tựa nữa. Anh không nói lời nào đi khỏi để bảo với Tonka rằng, anh muốn lo cho cô.

Anh gặp cô Tonka bé nhỏ lúc gói ghém những đồ cô có. Trên một cái ghế bành là một cái hộp carton và nằm hai cái trên sàn nhà; một trong số đó đã được buộc bằng dây, thế nhưng hai cái còn lại chẳng muốn chạm vào sở hữu giàu có nằm xung quanh, và cô gái trẻ chăm chú quan sát và cứ luôn lại cầm một món đồ ra, để đặt nó vào một chỗ khác, tất và vải thô, giày buộc dây và đồ khâu vá, cô cố gắng theo chiều dài và rộng và những sở hữu của cô khốn khổ là thế, cô chẳng thể nhét tất cả vào, vì chiếc vali của cô còn khốn khổ hơn.

Cánh cửa căn phòng của cô để mở, và anh đã nhìn theo cô một lúc cô chẳng hề hay biết. Khi cô để ý thấy anh, cô liền đỏ bừng và vội vàng đứng chắn trước những cái hộp để mở. “Cô muốn rời bỏ chúng tôi ư?” anh nói và khoái trí về sự lúng túng của cô. “Cô sẽ làm gì?”

“Tôi sẽ về nhà chỗ dì của tôi.”
“Cô muốn ở lại nơi đó ư?”
Cô Tonka xo vai. “Tôi sẽ cố gắng tìm việc gì đó.”
“Dì của cô sẽ không bực sao?”
“Cho một vài tháng thì tôi vẫn có khoản dành dụm và cho đến khi ấy tôi sẽ tìm thấy một vị trí thôi.”
“Thế thì khoản tiết kiệm của cô sẽ mất đi một chút.”

“Người ta làm được gì chứ.”

“Và nếu cô không tìm được một vị trí nhanh đến thế?”
“Thì tôi sẽ lại lúc nào cũng nhìn vào cái đĩa thôi.”
“Vào cái đĩa? Gì vậy?”
“Thì là tôi không kiếm được tiền. Từng như vậy rồi, khi tôi làm trong cửa hàng. Tôi kiếm được rất ít tiền ở đấy, thế nhưng tôi chẳng thể làm gì cả và dì chưa từng nói gì hết. Chỉ khi dì tức giận, nhưng rồi mỗi lần sau đó.”
“Và khi ấy cô đã nhận công việc ở chỗ chúng tôi?”
“Vâng.”
“Cô biết không,” anh bất chợt nói, “Cô không nên quay về với dì của cô. Cô sẽ tìm thấy việc gì đó. Tôi - việc này tôi sẽ lo.”
Cô không nói vâng và cũng không nói không và không cả cảm ơn; thế nhưng khi anh đi khỏi, cô từ từ lấy một món đồ cạnh những món đồ khác từ những cái hộp ra và đặt lại vị trí của nó. Cô đã đỏ lựng, không thể sắp xếp các suy nghĩ của cô, cứ nhìn suốt với một món đồ trong tay thật lâu trước mặt và thấy: giờ đây đó là tình yêu.

Khi anh đã quay về phòng của mình, anh thấy ghi chép thường nhật của Novalis vẫn cứ nằm trên bàn và hoảng hốt về trách nhiệm anh đột nhiên nhận vào mình. Một điều không được trông đợi đã xảy ra, nó sẽ định hình cuộc đời anh và nó hoàn toàn chẳng ảnh hưởng đủ tới anh. Có thể anh trong giây phút này còn ngờ vực, bởi Tonka đã nhận đề nghị của anh chẳng thêm gì khác.

Thế rồi anh nhận ra: “Tại sao mình lại đề nghị điều đó với cô ấy? Và anh biết cũng ít ỏi như thế tại sao cô lại đón nhận nó. Trong khuôn mặt của cô là cùng một bối rối như trên khuôn mặt anh. Tình huống đã thật buồn cười tàn nhẫn; như trong một giấc mơ đã ngã xuống một nơi nào đó anh không còn có thể đi xuống được nữa. Tuy vậy anh vẫn nói chuyện thêm lần nữa với Tonka. Anh không muốn không đàng hoàng. Nói về tự do đi lại, tinh thần, mục tiêu, tham vọng, sự ghê tởm đối với tổ chim bồ câu của miền bình yên, với những người phụ nữ quan trọng được đợi chờ- giống như một người đàn ông rất trẻ nói, người uống nhiều và đã trải nghiệm rất ít. Khi anh nhận thấy một cái giật mình trong đôi mắt Tonka anh đã thấy tội nghiệp, và anh khẩn thiết, bị choán lấy bởi nỗi sợ ngược lại sẽ làm tổn thương cô: “Cô đừng hiểu sai tôi!”

“Tôi hiểu!” đó là điều duy nhất Tonka trả lời.

IV

“Cô ta hoàn toàn là một cô gái bình thường”, người ta đã nói, “từ hiệu vải”. Điều đó nghĩa là gì? Cả những người phụ nữ khác cũng không biết gì cả và chẳng học hành gì hết. Điều này muốn dính thứ gì đó vào phía sau, lên chiếc váy, một dấu hiệu, ở nơi người ta không thể xóa đi được. Người ta phải học điều gì đó, phải có những chuẩn mực, phải có tư thế xã hội, nghĩa là, họ phải chừng mực; con người là không đáng tin. Và những người có điều đó, trông họ ra sao, những người không phải không đáng tin? Anh có thể xem đó là khả dĩ rằng mẹ của anh lo sợ sẽ thấy khoảng trống cuộc đời của chính bà lặp lại trong cuộc đời của anh; bà đã không lựa chọn đủ kiêu hãnh; chồng của bà trước đây là một sĩ quan quân đội, một người đàn ông vui vẻ vô danh, cha của anh: bà muốn khiến cuộc đời của chính bà tốt lên trong con trai của mình. Bà đấu tranh cho điều đó. Về cơ bản anh đồng tình với lòng kiêu hãnh của bà. Tại sao người mẹ lại không chạm đến anh?

Hiện hữu của bà là nghĩa vụ; cuộc hôn nhân của bà mới vừa nhận được một nội dung khi cha anh đổ bệnh. Như một thứ gì đó mang tính quân nhân, một người canh gác bảo vệ vị trí của họ trước sự xâm chiếm, bà từ đó đứng cạnh người đàn ông dần dần lụi đi. Cho đến khi ấy bà vẫn chưa thể đi tiếp hoặc lùi lại với Onkel Hyazinth. Ông không thực sự là một người họ hàng mà là một người bạn của cả hai cha mẹ, một kiểu Onkel những đứa trẻ hình dung ra khi chúng mở mắt; ông từng là cố vấn tài chính cấp cao và bên cạnh đó là một nhà thơ người Đức được đọc nhiều, những truyện kể của ông đạt đến số lượng sách lớn. Ông đem đến bà một hơi thở của tinh thần và trải nghiệm thế giới an ủi bà trong thiếu thốn tinh thần khủng khiếp của bà, ông am hiểu lịch sử và các viễn kiến của ông bởi thế đã được tạo ra thế này, chúng càng có vẻ to lớn thì chúng càng rỗng không bằng cách trải dài qua hằng trăm năm và những câu hỏi to tát. Từ những lý do với cậu bé chưa từng một lần rõ ràng, người đàn ông này nâng niu từ nhiều năm một tình yêu dai dẳng, ngưỡng vọng và hồn nhiên với mẹ của cậu; khả dĩ rằng bà được xem như con gái một sĩ quan với những hình dung danh dự và tính cách, và bà tỏa sáng sống động, sở hữu sự kiên định của các chuẩn mực mà ông cần cho hình tượng lý tưởng các quyển sách của ông, trong khi ông lờ mờ nhận thấy sự trôi chảy diễn đạt và tài năng kể chuyện của mình đến chính từ việc rằng chúng thiếu ở tinh thần của ông. Lẽ tự nhiên ông không muốn công nhận đó là lỗi của mình, nên ông phải mở rộng nó vào cái vũ trụ, vào nỗi đau trần thế và cảm tri nó như sự may rủi của tinh thần giàu có để cần tới một bổ sung qua sự kiên cường xa lạ, khiến cho cả với người phụ nữ bên cạnh cũng không thiếu một vụt lên đau đớn. Họ cẩn thận che giấu mối quan hệ của họ và cả trước chính họ như một tình bạn tinh thần, thế nhưng điều đó chẳng luôn luôn thành, và một vài khi họ hoàn toàn choáng váng về những điểm yếu của Hyazinth có thể đưa họ vào một mối nguy và khiến họ không an toàn, liệu họ sẽ phải ngã ư hay lại kiên cường bước tới những bậc cao xưa cũ. Thế nhưng khi người chồng lâm bệnh, thì các tinh thần đã được ban tặng một điểm tựa theo một centimet dài dặc họ lớn lên cùng mà đôi khi còn thiếu. Từ khi đó người vợ được bảo vệ thông qua nghĩa vụ, làm rất tốt thông qua nghĩa vụ kép mang gì đó tội lỗi trong cảm tri, và suy nghĩ được an toàn thông qua quy tắc đơn  giản lúc này lại đem đến một khác biệt, trước mỗi lung lay giữa nghĩa vụ với sự lớn lao của ham muốn và với sự lớn lao của lòng chung thủy, đã thật đặc biệt không hề thoải mái.

Những con người đáng tin trông họ như thế đó, họ tỏ ra thông qua tinh thần và tính cách. Và trong những tiểu thuyết của Hyazinth xuất hiện thật nhiều tình yêu từ cái nhìn đầu tiên, một người nào đó dõi theo một người chẳng cần gì khác - như một con thú, nó biết, nơi đâu nó được phép uống nước và nơi đâu không, - hẳn hiện ra với họ như một hình hài ở trong trạng thái sơ thủy hoang dã thiếu vắng mo ran. Thế nhưng người con trai tri nhận một đồng cảm lối thú vật với người cha tốt bụng và Hyazinth, giống người mẹ, chiến đấu như với căn dịch tả tinh thần trong tất tật các sự kiện nhỏ của đời sống gia đình, đã để mình bị đẩy vào góc ngược lại của những khả dĩ hợp thời đại thông qua chính hai người họ. Người tài năng nhiều mặt đã học ngành Hóa học và giả điếc đối với tất tật các câu hỏi không thể lý giải rõ ràng, anh đúng là một đối thủ gần như được nhét đầy sự căm ghét của những tranh luận như thế và là một chàng trai trẻ sùng bái của tinh thần kĩ thuật mới mẻ lạnh lùng, khô khan tuyệt diệu và đầy phấn khích. Anh đã dành cho sự phá hủy của các cảm xúc, chống lại thi ca, sự tử tế, đức hạnh, sự giản dị; loài sơn ca cần một cành cây nơi chúng ngồi lên, và cành cây cần một cái cây, và cái cây cần đất nâu, còn anh thì bay, anh đã ở giữa những khoảng thời gian ở trong sự lơ lửng; sau một thời gian đã phá hủy nhiều như dựng lên, một thời kỳ có những yêu cầu khác sẽ đến mà chúng ta tạo ra bằng sự khổ hạnh đó, và rồi chỉ khi đó người ta mới biết điều chúng ta đã nên cảm thấy - anh nghĩ chừng thế: trước hết điều đó rắn chắc và cằn cỗi như trong một cuộc thám hiểm. Không thể thiếu trong một thôi thúc như thế rằng anh đã thu hút sự chú ý từ các giáo viên ở trường, anh đã có những ý tưởng của phát minh mới, theo như dạy dỗ của họ anh nên sau học vị tiến sĩ cống hiến một hoặc hai năm và hy vọng thăng tiến vượt qua bất cứ chân trời rạng ngời nào bằng sự chắc chắn không thể ngăn cản được khi tương lai trộn lẫn từ hào quang và bất định nhìn thấy con người trẻ tuổi này trước mắt. Anh yêu Tonka vì, anh không yêu cô, vì cô không làm xáo động tinh thần của anh mà rửa phăng như dòng nước tươi mát; anh làm nhiều hơn anh cho là, và những dò hỏi đôi khi thận trọng bằng cái móng sắc của mẹ anh, người lúc này mơ hồ thấy một mối nguy bà không thể biện minh, bởi lẽ bà chẳng sở hữu một sự hiểu nào cả, đã thôi thúc anh vội vàng. Anh hoàn thành các bài thi và rời khỏi căn nhà cha mẹ.

V

Con đường của anh dẫn anh đến một trong những thành phố Đức lớn. Anh đã mang Tonka theo; với anh đã như là anh giao cô cho kẻ thù nếu anh để cô lại trong thành phố của dì cô và mẹ của anh. Tonka buộc đồ đạc của cô và rời khỏi quê hương thật vô cảm, thật tự nhiên như cơn gió bay đi mất cùng ánh mặt trời, hoặc một trận mưa cùng cơn gió.

Cô nhận một việc làm trong thành phố mới, ở một cửa hiệu. Cô nắm bắt công việc mới nhanh và hằng ngày được khen. Thế nhưng tại sao cô lại nhận được số tiền công chẳng đủ và chưa từng xin tăng lương, dẫu cho người ta chỉ giữ nó khỏi cô vì lẽ như giờ vẫn được ư? Cô đón nhận thứ thiếu với cô chẳng suy nghĩ gì từ người bạn trai của mình. Không phải bởi thế, mà vì sự ngây thơ của cô không phải lúc nào cũng hợp với anh, và để khiến cô thông minh hơn, anh có lúc đã nói lời phản đối. “Tại sao em không đòi để ông ta cho em một vị trí được trả công cao hơn chứ?”
“Em không thể.”
“Không thể và em cho rằng ở khắp mọi nơi có gì không đúng, em đều phải giúp ư?”
“Vâng.”

“Vậy rồi, tại sao chứ…?”

Trong những cuộc đối thoại thế này Tonka có một nét mặt ương bướng. Cô không nói lại, thế sự cân nhắc không tiếp cận được cô. “Xin em,” anh chỉ có thể nói, “thật mâu thuẫn, xin em đấy, em lúc này phải giải thích cho tôi, tại sao….”; chẳng giúp được gì. “Tonka, tôi sẽ rất bực nếu em như thế này!”
Chỉ khi anh quất một cây roi như thế thì con lừa bé nhỏ của sự rụt rè và ương bướng mới từ từ di chuyển và lôi điều gì đó ra ví dụ như khi ấy là cô có nét chữ xiên vẹo và sợ cả chính tả, điều cô cho đến nay bởi sự phù phiếm đã giấu anh, khiến nỗi sợ giật quanh khóe miệng đầy tình yêu và chỉ mới trỗi lên thành cầu vồng của một nụ cười khi cô cảm thấy sự thiếu sót xấu xí ở cô không đáng chê trách.

Ngược lại kia, anh yêu những khiếm khuyết kiểu đó giống như một cái móng tay cô làm hỏng khi làm việc. Anh để cô đến một trường học buổi tối và thích thú về nét chữ thương mại buồn cười cô học ở đó. Anh cũng thích cả những đánh giá lệch lạc về điều này điều kia cô mang từ đó về nhà. Cô gần như mang chúng về nhà ngay trên miệng mà chẳng ăn chút nào; trong đó có một sự tự nhiên tinh tế trong cách cô bất lực trong kháng cự của những thứ vô giá trị, tuy nhiên lối đoán định đã không biến nó thành của riêng cô. Sự chắc chắn bằng nó cô gạt đi tất tật sự thô sơ, vô tri và bất tinh tế cả trong ăn vận mà chẳng có thể nói tại sao đã thật đáng ngạc nhiên, thế nhưng cũng thật thiếu ở cô lòng ham muốn thoát khỏi cái vòng của cô để đi vào một cái cao lớn hơn; cô vẫn như tự nhiên thuần khiết và chưa được đẽo gọt. Hoàn toàn không dễ dàng để yêu điều giản đơn. Và thi thoảng cô còn khiến anh ngạc nhiên bằng kiến thức của các suy nghĩ nhất định với cô là tuyệt đối xa lạ, chính ngay trong hóa học; khi anh văng từ nghề nghiệp của mình mà độc thoại nhiều hơn là kể gì đó cho cô nghe, thì bất chợt cô biết điều này hay điều kia. Ngay lần đầu tiên anh dĩ nhiên đã hỏi cô đầy ngạc nhiên. Em trai của mẹ cô, sống cùng họ trong căn nhà nhỏ phía sau nhà thổ, từng là sinh viên. “Và giờ thì sao?” “Cậu ấy mất ngay sau kỳ thi”. “Còn em ghi nhớ ư” “Em vẫn còn bé khi ấy,” Tonka kể, “thế nhưng khi cậu học bài, em lúc nào cũng phải hỏi lại. Em không hiểu một từ nào cả, cậu đã viết các câu hỏi cho em lên một tờ giấy.” - Hết. Và hơn mười năm dài những viên đá xinh đẹp tên của chúng người ta không hay, đã được đặt trong một chiếc rương bé nhỏ! Giờ cũng vậy; trong khi anh làm việc, được lặng lẽ ở gần anh, đó là hạnh phúc tuyệt đối của cô. Cô là tự nhiên sắp đặt thành tinh thần; không muốn là tinh thần, thế nhưng cô yêu anh và nối mình vào anh lối không thể lý giải như một trong nhiều sự sống chạy tới nơi con người.

Mối quan hệ của anh với cô khi ấy đã trong một căng thẳng lạ lùng xa hẳn khỏi sự say mê cũng như nhẹ dạ. Thực ra họ ngay từ khi ở quê đã ở cùng nhau một thời gian dài chẳng hề có sự lôi kéo. Họ đã gặp nhau buổi tối, cùng nhau đi dạo, kể cho nhau những sự kiện ít ỏi của một ngày với những bực dọc nho nhỏ của họ, và thật hay làm sao, như ăn muối và bánh mỳ. Về sau anh hẳn nhiên đã thuê một căn phòng, thế nhưng chỉ bởi đó là một phần và cũng bởi người ta vào mùa đông không thể ở hằng giờ dài ngoài đường. Tại đó họ hôn nhau lần đầu tiên. Có gì cứng đờ, là một tiếp sức nhiều hơn là tận hưởng, và Tonka trước sự hồi hộp mà có đôi môi ráp và cứng ngắc. Khi ấy họ cũng đã nói về việc “hoàn toàn lắng nghe”. Tức là - anh đã nói và Tonka im lặng nghe. Nực cười một cách rõ ràng, hệt như những sự đần độn từng gây ra không thể để bị xóa đi, anh sau này nhớ về những rao giảng tính đạo đức rất thanh niên của mình, rằng sẽ phải xảy đến như thế, vì chỉ như thế hai con người thực sự cởi mở với nhau, và họ lung lay giữa cảm xúc và lý thuyết như thế. Tonka đề nghị một vài lần lùi lại thêm đôi ngày. Cho tới khi anh hỏi lối bị xúc phạm, liệu với cô sự dâng hiến là quá lớn ư? Thế rồi họ định trước một ngày!

Rồi Tonka đã đến. Trong chiếc áo khoác màu xanh râu của cô, trong một cái mũ xanh da trời với những quả bóng len màu đen, hai má đỏ ửng bởi vội bước trong làn hơi buổi tối. Cô dọn bàn, pha trà. Chỉ để bận rộn hơn một chút so với thông thường, và cứ nhìn mãi các đồ vật cô đang bận rộn cùng. Và dẫu cho anh đợi bồn chồn suốt cả ngày, anh ngồi trên sofa dính chặt vào sự đơ cứng rắn chắc của tuổi trẻ và nhìn theo cô. Anh để ý, Tonka không muốn nghĩ đến điều không thể tránh khỏi, và anh đã thấy tiếc rằng đã định sẵn một ngày cho điều này; như một người thi hành án! Dẫu thế lúc này anh mới thấy rằng anh đáng ra phải làm cô bất ngờ, phải vuốt ve cô!

Tật tật hào hứng đã xa hàng dặm; anh còn ngại ngùng chạm vào sự trong trẻo mỗi tôi thổi về phía ánh như làn gió mát khi họ nhìn thấy nhau. Thế nhưng phải có một lần, anh bám chặt sự nhất thiết này và trong lúc anh dõi theo những chuyển động vu vơ của Tonka thì anh thấy suy nghĩ của anh bị nuốt chửng như một sợi dây thừng quanh các khúc xương của cô, nó cứ ngày một ngắn đi theo mỗi lượt.

Sau bữa ăn mà họ nhận lấy gần như không nói gì, họ ngồi xuống cạnh nhau. Anh cố để đùa, Tonka cố để cười. Thế nhưng cô kéo miệng lên giống như đôi môi cô giãn ra, và bất chợt nghiêm trở lại. Đột ngột anh nói: “Tonka, em thấy có ổn không? Có nên thế này không?”  Tonka cúi đầu, và với anh có vẻ điều gì đó bay qua hai mắt cô, cô tuy nhiên không nói có và cô không nói, em yêu anh, rồi anh cúi xuống cô và nói khẽ với cô trong sự bối rối của anh. “Em à, có nhiều sự lạ lẫm ở khởi đầu, và có thể cả trần trụi. Em nghĩ xem, chúng mình còn chưa được phép …, em biết không, không phải như vậy đâu… Nhắm mắt lại nhé. Nhé..?”

Giường đã được trải, và Tonka đi tới, thế những cô đột nhiên ngồi xuống chiếc ghế sát cạnh một cách lưỡng lự.

Anh gọi cô: “...Tonka!...” Cô đứng lên và khởi sự cởi áo quần với khuôn mặt ngoảnh đi.

Một ý nghĩ cam chịu lưu lại trong khoảnh khắc ngọt ngào này.

Tonka dâng mình ư? Anh không hứa với cô tình yêu nào cả; tại sao cô không vùng dậy chống lại một trạng thái loại đi những hy vọng lớn lao nhất? Cô thao tác trong câm lặng, như rằng cô bị khuất phục bởi quyền lực của “ông chủ”; có thể hẳn cô cũng sẽ đi theo một người mong muốn khăng khăng khác như thế ư? Thế nhưng rồi cô đứng trong sự luống cuống của khỏa thân đầu tiên của cô; làn da đóng lại nhẹ bẫng như một chiếc váy quá khít quanh cơ thể cô; thân xác của nó con người hơn và sáng suốt hơn viễn kiến thanh niên quá thông minh, và Tonka, dường cô muốn bỏ trốn trước con người trong giây phút này đây tiến tới, đẩy bằng một cử động vụng về và lạ lùng một cách bất thường xuống giường.

Anh giờ chỉ còn nhớ rằng anh khi lướt qua đã cảm thấy, thứ thân thuộc nhất dường nằm lại trên chiếc ghế bành, cùng với áo quần anh đã quá quen thuộc; lúc anh tiến lại gần, dâng lên một mùi tươi mát thân yêu anh đã luôn luôn cảm nhận như điều đầu tiên mỗi khi họ nhìn thấy nhau; trên giường đợi anh sự xa lạ và không quen. Anh dừng lại một lần, còn Tonka nằm trên giường với đôi mắt nhắm và cái đầu quay sang bức tường, trong nỗi sợ hãi dài bất tận, cô đơn khủng khiếp. Khi cô cảm thấy anh cuối cùng bên mình, đôi mắt cô ấm nóng bởi những giọt nước mắt. Rồi một đợt sóng mới của nỗi sợ, hoảng hốt về sự cam chịu của cô, một từ vô nghĩa tìm sự cứu giúp, lao tới qua một lối đi không điểm kết, đầy cô độc, đã hóa vào trong tên của anh, và rồi - cô là của anh; anh hoàn toàn không nắm bắt được, cô đã lẻn vào anh diệu kỳ và can đảm đầy trẻ con làm sao, cô đã nghĩ ra chiêu thức đơn giản nào để sở hữu tất tật những gì cô thán phục ở anh: chỉ cần hoàn toàn thuộc về anh và rồi sẽ là một phần.

Sau này anh hoàn toàn không nhớ nữa, điều đó đã xảy ra thế nào.

VI

Vào buổi sáng của một ngày đơn lẻ tất tật đã hóa vào trong một bụi gai.

Một vài năm trôi qua từ khi họ sống chung với nhau khi Tonka một ngày nọ cảm thấy cô có thai, thế nhưng đó không phải là một ngày bất kỳ mà bầu trời đã chọn một ngày từ đó tính ngược trở lại thì thời điểm bắt đầu thực ra đã rơi vào một khoảng thời gian của sự vắng mặt và các chuyến đi, và Tonka chỉ muốn để ý thể trạng của cô khi sự bắt đầu của nó đã không thể xác định rõ ràng nữa.

Trong một tình thế như vậy có những suy nghĩ bay qua đầu mỗi một người; dẫu thế rộng dài ra chẳng có một người đàn ông nào có thể nghiêm túc được đưa vào trong dính dáng này.

Một vài tuần sau, số phận bước ra còn rõ rệt hơn nữa: Tonka đổ bệnh. Đó là một căn bệnh hoặc được truyền từ đứa trẻ vào máu của người mẹ hoặc không qua con đường này từ người cha; đó là một căn bệnh nặng, khủng khiếp, lén lút, thế nhưng liệu nó đã lấy con đường gần hay xa thì điều kỳ lạ là: khoảng thời gian cần thiết trong cả hai trường hợp đều không chính xác cụ thể. Theo đo định con người thì anh cũng không bệnh, và thế là vướng vào anh hoặc một sự việc bí ẩn với Tonka hoặc cô đã tự mang vào mình tội lỗi trần tục xấu xa. Hẳn nhiên cũng có cả những khả dĩ tự nhiên khác nữa - về lý thuyết, lối siêu nhiên, như người ta nói -, tuy vậy thực tế thì sự khả dĩ đó gần như bằng không; thực tế thì sự khả dĩ rằng anh vừa không là cha đứa con của Tonka lẫn nguồn cơn căn bệnh của cô, ngang với một sự chắc chắn.

Cần nán lại một thoáng để hiểu anh đã nắm bắt điều này khó đến thế nào. Thực tế! Ngươi đến chỗ một thương nhân và không mở ra một tầm nhìn làm dấy lên nhanh chóng ham muốn của ông ta mà trình bày một tràng dài về thời gian và điều một người đàn ông giàu có thực ra phải làm thì ông ta biết ngay, ngươi đến để ăn trộm tiền của ông ta. Ông ta sẽ không bị nhầm lẫn được, dẫu cho ngươi cũng có thể đến để tặng ông ta sự khuyên răn. Cũng như thế khi một thẩm phán không nghi ngờ một giây phút nào, khi ông kể cho người bị tố cáo rằng ông đã nhận được một vật chứng được tìm thấy bên hắn ta từ một “người đàn ông lạ mặt”. Cả điều đó cũng có thể khả dĩ. Thế nhưng kinh doanh và thời thế dựa vào việc con người ta không cần phải tính đến tất tật các khả năng, bởi chúng thực tế rõ ràng sẽ không xảy ra. Về lý thuyết ngược lại thì sao? Ông bác sĩ già anh ban đầu đã đưa Tonka đến, sau khi anh ở lại một mình cùng ông, đã so vai: Có thể ư? Chắc chắn không phải không khả dĩ - ông có đôi mắt hiền lành bất lực, thế nhưng dường ông muốn nói: chúng ta đừng dựa vào điều này, nó nằm dưới khả năng cần thiết đối với sự đo định của con người. Một ông giáo cũng là con người, và ngay khi ông ta đón nhận một điều gì về y học là hoàn toàn không thể, thì ông ta sẽ thích xem một lỗi lầm con người như là nguyên cơ hơn; trong tự nhiên những ngoại lệ thật hiếm hoi.

Thế rồi điều tiếp theo là một kiểu truy tìm quá trình y học ráo riết. Anh là khách chỗ nhiều vị bác sĩ. Vị bác sĩ thứ hai kết luận hệt như vị đầu tiên, và vị thứ ba cũng như vị thứ hai. Anh kì kèo. Anh xem xét các kết luận của các trường phái y học để phản bác lẫn nhau. Các bác sĩ im lặng nghe anh nói hoặc cười đầy trìu mến như với một thằng hề hoặc một kẻ đần không thể khá lên được. Và dĩ nhiên chính anh biết, trong lúc anh nói, anh hẳn đã có thể hỏi: sinh con đồng trinh là khả dĩ ư? Và người ta sẽ chỉ cần trả lời anh: điều đó chưa từng có. Đến cả một điều luật để loại bỏ đi, người ta cũng không thể đưa ra; chỉ là: chưa từng có. Và anh hẳn là một người chồng bị cắm sừng không thể cứu chữa được khi anh hình dung ra!

Có thể một người nào đó anh nói chuyện cùng, đã hỏi điều đó vào mặt anh, hoặc tự nó chạy qua đầu anh, chắc chắn anh phải tự có thể nhận ra chứ. Song người ta bởi không thể đóng cái nút cổ áo, người ta trước đó xét qua tất tật các khả năng kết hợp có thể, và trong suốt thời gian ấy đứng cạnh sự chắc chắn của nhận thức là một trực diện khác: khuôn mặt của Tonka. Người ta đi giữa những cánh đồng ngô, người ta cảm nhận bầu không khí, những con én bay, trong xa xăm là những ngọn tháp của thành phố, các bé gái cùng những bài hát … người ta lạ lẫm với tất thảy sự thật, người ta ở trong một thế giới không biết khái niệm sự thật. Tonka đã trượt vào gần một câu truyện cổ tích sâu. Đó là thế giới của sự được thanh tẩy, của nữ đồng trinh và Pontius Pilatus, và các bác sĩ nói rằng Tonka phải được nghỉ ngơi và chăm sóc nếu cô muốn vượt qua tình trạng của mình.

VII

Và lẽ tất nhiên anh vẫn cứ tìm cách để kéo sự thừa nhận từ Tonka; anh là một thằng đàn ông và không phải một thằng hề. Thế nhưng khi ấy cô đi làm trong một cửa hiệu lớn xấu xí nằm ở khi lao động; mỗi sáng vào lúc bảy giờ cô phải ở đó và cô rời nó vào buổi tối - thường vì một vài đồng lẻ mà một vị khách tới muộn đem thêm vào - không trước chín rưỡi; cô không thấy mặt trời, buổi tối họ ngủ riêng, và người ta không để một chút thời gian nào cho tinh thần của cô. Tự cô phải lo cho cuộc đời khốn khổ này nếu người ta nhận ra việc cô mang thai, khi ấy họ đã rơi vào cảnh túng thiếu rồi; anh đã dùng hết các khoản có sẵn cho các nghiên cứu của mình và để kiếm tiền thì anh không có khả năng; ở khởi đầu của một con đường khoa học thì luôn đặc biệt khó, và anh đã đến rất gần lời giải của nhiệm vụ của mình, mà chẳng cần phải đạt được chúng, đến mức anh cần tất thảy sức lực cho lần vươn đến cuối cùng. Ở cuộc đời không ánh sáng và đầy lo lắng này Tonka đã héo úa và cô thực đã không tàn phai xinh đẹp như nhiều phụ nữ trào lên sự ngây ngất khi họ lụi tàn, mà cô mờ nhạt héo dần như cây gia vị nhỏ bé trong bếp, nó trở nên phai màu và xấu xí ngay khi mất đi cái trong lành của sự tươi mới. Hai má cô trắng nhợt và chảy xệ, cái mũi bởi thế nhảy bổ ra khỏi khuôn mặt, miệng của cô có vẻ rộng và thậm chí hai tai còn có gì đó xa hẳn ra; cả cơ thể cũng gầy rộc, và ở chỗ trước kia sự phủ đầy mềm mại của da thịt thì giờ đây để nhìn thấy cả một khung xương thô cứng. Còn anh, khuôn mặt được giáo dục đàng hoàng của anh kháng cự lại sự thống khổ tốt hơn và quần áo đẹp của anh bền hơn, đã để ý thấy ánh mắt kinh ngạc của một vài người rảo bước ngang qua khi anh ra ngoài cùng cô. Và bởi anh chẳng thiếu sự cồ quẹt, anh bực tức với Tonka vì anh không thể mua cho cô quần áo đẹp; anh tức giận cô, vì sự khốn khổ của cô mà ở đó có lỗi của anh, thế nhưng thực sự anh đáng ra trước kia nên tặng cô quần áo bầu đẹp bồng bềnh khi anh có thể chứ và rồi mới căn vặn cô vì sự không chung thủy của cô. Ngay khi anh cố gắng lôi sự thừa nhận từ cô thì Tonka đều phủ nhận. Cô không biết điều đó xảy ra thế nào. Khi anh khẩn cầu cô về tình bạn xưa cũ của họ để đừng lừa dối anh nữa thì một nét bị đày đọa hiện trên khuôn mặt cô, và nếu anh dữ dội hơn thì cô chỉ nói, cô không nói dối, và người ta nên làm gì thêm nữa chứ? Anh nên đánh cô và chửi bới cô ư hoặc bỏ rơi cô trong tình cảnh khủng khiếp này ư? Anh không ngủ bên cô nữa, thế nhưng bị đặt trên sự đọa đày cô hẳn đã chẳng hay biết gì, cũng ngay vì cô không đưa ra một lời nào từ đôi môi từ khi cô nhận ra sự nghi ngờ của anh, và sự ương ngạnh lì lợm này mới chỉ bị tước đi từ khi sự cô đơn của anh không còn được làm dịu đi nữa bởi rạo rực tình yêu. Anh phải cứng rắn và tinh ranh hơn.

Anh đã quyết định sẽ xin mẹ mình giúp đỡ chuyện tiền bạc. Tuy nhiên người cha từ lâu đã nằm giữa sự sống và cái chết, và tất tật khoản tiền có sẵn đều bị gắn liền theo đó; anh không thể kiểm tra cả khi anh biết rằng mẹ mình sợ hãi trước khả dĩ rằng theo thời gian anh có thể muốn cưới Tonka. Phải, bà đã sợ hãi rồi trước việc những cuộc hôn nhân khác sẽ không bao giờ có thể xảy ra vì Tonka đã ở giữa; và khi tất tật trải rộng ra, các nghiên cứu, thành công, căn bệnh của người cha và lo lắng trong chi phí sinh hoạt thì tội lỗi ở đó gần hay xa là ở Tonka, cô không chỉ được xem như nguyên cớ đầu tiên của hàng loạt sự không may, mà còn chính là một dấu hiệu xấu báo hiệu trước tai họa bằng cách lần đầu tiên thông qua cô mà diễn biến thường nhật của cuộc đời bị khuấy đảo. Trong các bức thư và ở các cuộc viếng thăm trong căn nhà của cha mẹ anh thì lòng tin mập mờ thực ra chẳng tạo thành bởi gì khác ngoài sự tồn tại của một dè bỉu gia đình, đã bị phá vỡ, bởi người con trai đã để bị dính chặt hơn thường thấy ở những chàng trai trẻ tuổi “bởi một đứa con gái như thế”. Hyazinth đã phải cảnh cáo, và khi chàng trai trẻ, bị ảnh hưởng bởi điềm rủi không thể được chứng minh này và nhớ lại những trải nghiệm riêng đầy đau đớn và vô lý, đã gạt đi quyết liệt, thì Tonka đã được gọi là “một đứa con gái quên mất nghĩa vụ” đã không màng đến hòa khí của một gia đình và những ám chỉ vụng về vào “nghệ thuật quyến rũ” bằng nó cô đã “bắt thóp” anh, đã phơi bày ra cùng với toàn bộ sự thiếu từng trải của những bà mẹ đứng đắn. - Cả trong lúc này họ cũng nhìn thông qua câu trả lời anh nhận được, như thể mỗi xu, chừng nào nó còn dính liền với Tonka, đều chỉ dành cho tai họa của anh. Thế rồi anh quyết định viết thêm một lần nữa và nhận mình với tư cách người cha đứa con của Tonka.

Và anh nhận được chính mẹ mình như một câu trả lời.

Bà đến, “để sắp xếp mối quan hệ”.

Bà không bước vào căn hộ của anh, như thể bà nhất định sợ hãi sẽ va phải ở đó điều gì không thể chịu đựng nổi, và gọi anh đến khách sạn. Bà đã phủi bay đi một gượng gạo nhỏ bằng ý thức nghĩa vụ và nói về mối lo lắng to lớn mà anh gây ra cho họ, về mối nguy đối với nỗi đau người cha của anh và về những ràng buộc với cuộc đời; bị đưa đẩy chẳng khéo léo bà đã kéo tất tật các vòng xoáy của xúc cảm, tuy nhiên giọng của sự dung thứ không lệch ra khỏi các lời nói đã cho bà thấy sự tò mò thiếu tin tưởng của người nghe chán ngấy bởi sự dài dặc tâm tư nhìn thấy được. “Bởi lẽ”, bà nói, “có thể tình huống tai họa này sẽ vẫn đem lại may mắn, và người ta có thể” - bà nói - “thoát ra cùng sự sợ hãi: chỉ còn phải bảo vệ tương lai trước sự lặp lại của những sự kiện thế này mà thôI!” Bởi thế bà đã thuyết phục người cha mặc cho tất cả những khó khăn để bỏ ra một khoản tiền nhất định. Người ta sẽ, bà lại mở ra như một sự khoan dung to lớn, bằng chúng mà bồi thường cho cô gái cùng những gì liên quan của đứa trẻ.

Con trai của bà, trong sự ngạc nhiên của chính bà, đã bình tĩnh hỏi về giá trị của đề nghị, nghe nó, rồi lắc đầu còn bình tĩnh hơn nữa và chỉ nói: “Không được.”

Bị nung nấu bởi hy vọng bà đáp: “Phải được! Đừng mờ mắt chứ, nhiều người trẻ cũng có những ngu ngốc như thế, thế nhưng họ để được nói ra. Đây đúng ngay là dịp tốt để con tự do, đừng để phí nó chỉ bởi lòng tự trọng sai lầm, điều đó con nợ chính mình và cả chúng ta nữa!”

“Tại sao lại là một dịp tốt?”
“Dĩ nhiên. Cô ta sẽ tỉnh táo hơn con; cô ta sẽ biết rằng người ta luôn luôn loại bỏ những quan hệ thế này khi có một đứa trẻ.”
Khi ấy anh đã khất câu trả lời sang ngày hôm sau. Nó đã đốt điều gì đó trong anh.

Mẹ của anh, các bác sĩ với nụ cười của nhận thức, cái chạy trơn tru của tuyến tàu điện ngầm trên đường đến với Tonka, viên cảnh sát với cử chỉ rập khuôn điều chỉnh sự hỗn loạn, thác nước gầm thét của thành phố: tất tật đã là một; anh đứng bên dưới trong một chỗ trú đơn độc - không bị ướt, thế nhưng bị cắt rời.

Anh hỏi Tonka, cô sẽ làm gì.

Tonka đáp: Vâng. Cái vâng này thật mập mờ khủng khiếp. Quá tỉnh táo như người mẹ đã dự đoán, thế nhưng trên cái miệng nói ra nó là sự hoảng hốt run rẩy.

Rồi vào ngày hôm sau chẳng được hỏi, anh đã hỏi trực diện mẹ của anh rằng, có thể anh hoàn toàn chẳng phải là cha đứa con của Tonka, dẫu thế anh muốn tự coi chính mình bị bệnh còn hơn là bỏ rơi Tonka.

Mẹ của anh cười bất lực trước sự mù quáng nhiều như thế, nhìn anh dịu dàng và rời đi. Anh biết, bà đã cố gắng để bảo vệ máu thịt của bà trước sự ô uế, và một kẻ thù hùng mạnh đã kết giao với anh.

VIII

Cuối cùng Tonka cũng mất việc; gần như đã khiến anh bất an rằng bất hạnh này lâu vậy vẫn chưa đến. Ông chủ nơi Tonka làm việc là một người đàn ông nhỏ thó xấu xí, thế nhưng trong tình cảnh của cô thì ông hiện với họ như một quyền lực siêu nhiên. Hàng tuần dài họ đã bàn bạc; ông ấy nhất định đã phải biết tất tật rồi, thế nhưng ông ấy vẫn là một kẻ đúng mực không đẩy thêm nếu một người đang trong hoạn nạn; rồi lại là: ông ta không để ý; lạy Chúa, ông ta hoàn toàn vẫn chưa để ý thấy! Thế nhưng vào một ngày nọ Tonka được gọi vào văn phòng và được hỏi thẳng chuyện với cô là thế nào. Cô không đưa ra một câu trả lời nào, chỉ những giọt nước mắt ở trong đôi mắt cô. Và không hề chạm vào người đàn ông biết thông cảm, việc cô không thể nói được; ông trả cho cô tiền lương của một tháng và đuổi việc cô. Ông đã tức giận tới mức nổi cơn thịnh nộ, ông lúc này đã rối ren vì doanh thu, và đấy là trò lừa đảo giấu diếm tình trạng khi cô nhận công việc; đến cả cô thư ký ông ta cũng không đuổi ra ngoài khi ông nói điều này với cô. Sau đó Tonka thấy rất tệ, thế nhưng anh cũng bí mật ngưỡng mộ vị thương nhân vô danh, nhỏ thó và keo kiệt không lưỡng lự chỉ một giây để hy sinh Tonka cho mục đích kinh doanh, và cùng với cô là những giọt nước mắt của cô, một đứa trẻ và Chúa mới biết những sáng tạo nào, linh hồn nào, số phận con người nào, bởi tất tật những điều đó ông ta không biết và cũng chẳng hỏi đến.

Giờ đây với một vài xu và giữa sự bẩn thỉu và du đãng anh không chịu nổi, họ phải dùng bữa trong một hàng ăn nhỏ. Anh đón Tonka ở những bữa ăn này, đúng giờ, một sự hoàn thành của nghĩa vụ. Anh tạo một hình dáng đặc biệt trong bộ quần áo sang trọng của anh giữa những bồi bàn và phụ việc, nghiêm chỉnh, im lặng, tận tình ở cạnh người vợ đang mang thai của mình và không thể tách rời. Nhiều cái nhìn chế giễu bay vào anh, và một vài cái nhìn công nhận chúng cũng cháy rực chẳng kém. Đó đã là một chuyển biến lạ lùng, với sáng chế của anh trong đầu và lòng tin về sự thiếu chung thủy của Tonka, giữa những hòn sỏi con người thô ráp của thành phố lớn. Anh chưa từng tri nhận rõ rệt đến thế, như lúc này đây sự gắn kết nợ nần của thế giới; khi anh chỉ đi qua các con phố, nó đuổi theo và sủa như một đàn chó ầm ĩ; ai cũng đầy lòng tham của riêng mình, thế nhưng tất tật vẫn là một bầy, và chỉ anh không có một ai để cầu xin giúp đỡ hoặc ai đó chỉ là để có thể kể với họ số phận của anh; anh chưa từng có thời gian cho bạn bè, cũng không có hứng thú ở họ hoặc một kích thích nào cho họ: anh đã bị đè nặng bởi những ý tưởng của anh, và đấy là một trọng lượng nguy hiểm tính mạng chừng nào con người còn chưa nhận ra họ có thể tận dụng lợi thế của họ từ đó. Anh còn không biết hướng nào anh có thể tìm sự giúp đỡ; anh là kẻ lạ. Còn Tonka cô là ai? Bóng ma từ tinh thần của anh ư? Không, trong một trùng khớp tựa như vẽ cô là một sinh thể xa lạ cùng bí mật giấu kín của anh, sinh thể ấy được giao cho anh!

Một khe hở nho nhỏ với lấp lánh xa xăm đã mở, các suy nghĩ của anh khởi sự nhận lấy một hướng đi. Anh tiến hành một sáng chế mà giá trị của nó cuối cùng cũng có thể là lớn lao với người khác, và ở đó anh chắc chắn rằng ngoài suy nghĩ thì còn một thứ nữa bên cạnh, sự can đảm, tin tưởng và nhận thức không bao giờ lừa dối, một ý nghĩa tồn tại lành mạnh từng là ngôi sao anh đi theo. Khi ấy cả anh cũng chỉ theo sau những khả dĩ lớn lao, và cứ luôn luôn tìm thấy ở một trong chúng cái đúng; anh tin rằng tất tật rồi sẽ trở thành như nó đã luôn luôn như thế để đi tới một thứ mà sự khác của nó anh đã muốn khám phá, và nếu anh đã muốn kiểm tra bất kỳ nghi ngờ nào như anh đã làm với Tonka thì hẳn anh không bao giờ đi đến được kết thúc: Suy nghĩ có nghĩa là không nghĩ quá nhiều, và nếu vắng sự từ bỏ vào cái vô giới hạn của khả năng sáng tạo thì chẳng thể làm được sự sáng tạo nào. Một nửa này của cuộc đời anh dường nằm dưới một ngôi sao từng là một hạnh phúc không thể chứng minh hoặc một bí mật. Và phần còn lại đã không được chiếu sáng. Giờ đây anh cùng Tonka chơi cá cược đua ngựa. Danh sách trúng thưởng hiện ra, anh đã đợi Tonka, trên đường đi họ đã mua và đọc danh mục. Đấy là một trò cá cược đua ngựa khốn khổ với giải độc đắc ít hơn một ngàn đồng Mark; thế nhưng chẳng sao cả; nó hẳn có thể lo cho tương lai sắp tới. Và nếu chỉ là một vài trăm đồng Mark, thì nó có thể mua cho Tonka những quần áo cần thiết nhất hoặc có thể giải thoát cô khỏi căn gác mái không tốt cho sức khỏe của cô. Và nếu chỉ là hai mươi đồng Mark thôi thì cũng là sự khích lệ, và anh sẽ mua tấm vé mới. Phải rồi, cả khi họ chỉ thắng năm đồng Mark thôi thì đó cũng là một dấu hiệu rằng cố gắng để giành lại kết nối với cuộc đời ở một nơi không quen biết đã được đón nhận.

Thế nhưng ba tấm vé đều trượt cả. Dĩ nhiên anh đã mua chúng chỉ để thử, và ngay ở lúc anh chờ Tonka, một trống rỗng đã ở trong anh, nó báo hiệu sự thua cuộc, thế nhưng có thể anh vẫn còn chao đảo giữa những mong muốn và sự vô vọng, hoặc xảy ra chỉ bởi hai mươi xu cho một tấm vé vô tích sự trong tình cảnh của họ có ý nghĩa là một tốn thất: bất chợt anh cảm thấy, có một quyền lực vô hình muốn hãm hại anh và rồi anh cảm nhận bị bủa vây bởi sự thù địch.

Hệ quả là anh trở nên rất mê tín; con người trong anh mỗi tối đón Tonka trở thành nó, trong khi con người còn lại làm việc như một người thầy. Anh sở hữu hai chiếc nhẫn mà anh chỉ luôn phiên đeo. Cả hai đều đáng giá, một cái cao sang và cũ, trong khi cái còn lại là một món quà của cha mẹ anh, anh chưa từng giữ nó quá trân trọng. Thế rồi anh nhận ra rằng, vào những ngày anh đeo chiếc nhẫn mới chẳng là gì khác ngoài một cái nhẫn tầm thường đắt tiền thì anh được che chắn trước những thảm hại mới của tình trạng của anh hơn là vào những ngày anh đeo chiếc sang trọng, và từ đó anh không còn dám đeo nó vào ngón tay nữa, mà đeo chiếc nhẫn kia như một cái ách đã được đặt lên vậy. Cả khi vô tình một ngày nọ anh không cạo râu thì anh đã có một may mắn; khi anh làm vào ngày hôm sau, dẫu cho sự quan sát đã cảnh báo anh, thì trừng phạt lên anh là một vận rủi mới trong những vận rủi hèn kém bé nhỏ - trong tình cảnh của anh chúng chỉ là sự bất hạnh thay vì buồn cười: từ đó  trở đi anh không thể quyết định làm gì với bộ râu của mình nữa; nó mọc dài, được cắt gọn cẩn thận, và anh đeo nó trong tất tật những tuần lễ buồn bã rồi sẽ tới. Bộ râu này làm biến dạng anh, thế nhưng nó giống Tonka: càng xấu xí càng co mình sợ sệt. Có thể cảm xúc của anh dành cho cô đã càng dịu dàng hơn khi nó càng thất vọng sâu xuống, bởi về bên trong nó là một bộ râu đẹp, bởi nó bên ngoài xấu xí đến thế. Tonka không thích bộ râu và không hiểu. Nếu không có cô thì anh không thể biết bộ râu này xấu xí đến thế nào, vì lẽ người ta biết về mình rất ít khi họ không có người khác để soi vào. Và khi người ta không biết gì hết cả, thì có thể anh đôi khi đã ước Tonka chết, để rồi cuộc đời không sao chịu nổi này tìm thấy một kết thúc, và chỉ muốn có bộ râu, bởi anh làm biến dạng và che giấu tất tật.

IX

Đôi khi anh vẫn cứ tấn công cô mãi từ phía sau bằng một câu hỏi giả vờ ngây thơ sẽ cuốn phăng đi sự thận trọng của cô trong tiếng âm dịu của nó. Thế nhưng nó lại tấn công anh thường xuyên hơn. “Thật vô nghĩa khi chối bỏ sự việc, thế nên hãy nói cho tôi để sự chân thành lại có giữa chúng ta, vì sao chuyện đó có thể xảy ra?” anh thì thầm hỏi. Thế nhưng cô luôn luôn chỉ có một câu trả lời: cứ đuổi em đi nếu anh không muốn tin tưởng em; và đấy đúng là một lạm dụng sự không thể tự bảo vệ của cô, thế nhưng nó cũng cả là một câu trả lời thành thực hơn tất thảy, bởi lẽ cô không thể tự vệ bằng những lý do y học và triết tính và thú nhận cho sự thành thật lời nói của cô chỉ bằng sự thành thật của con người cô.

Thế rồi anh đi cùng cô ở tất cả những lần ra ngoài, vì anh không dám để cô một mình; anh không sự điều gì cụ thể cả, thế nhưng nó làm anh bất an khi biết cô một mình ở những con phố xa tít và xa lạ. Và nếu buổi tối anh đón cô ở đâu đó, và họ đang đi, và một người đàn ông bắt gặp họ trong tờ mờ tối, người này không chào, thì có vẻ như anh ta hiện ra đầy quen biết, và Tonka có vẻ đỏ lựng, và bất chợt ký ức lại đã ở đây khi họ trước kia từng một dịp nào đó ở trong xã hội của anh, và đồng thời cũng cả - bằng cùng một sự chắc chắn, như khuôn mặt vô tội của Tonka - một khẳng định đã ở đây: là hắn! Một lần dường đó là một người học việc giàu có từ cửa hiệu đồ xuất khẩu mà cô đã quen sơ qua, và một lần khác là một giọng nam cao từ một dàn đồng ca, người này đã mất giọng hát và từng sống ở cùng chỗ bà chủ nhà như Tonka. Cứ mãi luôn là những hình dáng xa xôi nực cười bị ném vào ký ức như một gói đồ buộc dây bẩn thỉu như thế, nó chứa đựng sự thật và ở lần thử đầu tiên để tháo dây đã để lại chẳng gì khác ngoài một chồng bụi của sự bất lực quặn thắt.

Những chắc chắn này về sự phản bội của Tonka có gì đó từ những giấc mơ. Tonka gánh chịu chúng bằng sự nhẫn nhịn êm dịu không lời của cô: thế nhưng điều này chẳng có nghĩa lý gì cả!? Và nếu người ta lật lại tất cả những ký ức thì tất tật mới mập mờ làm sao! Ví dụ là lối đơn giản như khi cô chạy đến với anh, có thể là sự thờ ơ hoặc an toàn của trái tim. Như cô chăm sóc anh, là buông xuôi hay thăng hoa. Nếu cô bám như một con chó, thì cô cũng thích chạy theo bất cứ người chủ nào như một con chó! Điều này anh đã cảm thấy ngay trong đêm đầu tiên ấy, và đó cũng là đêm đầu tiên của cô ư? Anh đã chỉ chú ý đến những dấu hiệu tinh thần và chắc chắn phần thân thể hoàn toàn không chú ý lắm. Giờ thì đã quá muộn. Sự im lặng của cô lúc này lan qua tất tật và có thể là sự vô tội hoặc ngoan cố, cũng như một tiểu xảo và đau đớn, hối hận, sợ hãi; cũng cả sự xấu hổ cho anh. Thế nhưng nó hẳn chẳng giúp được gì anh khi anh chắc có thể sẽ thêm một lần trải qua tất tật. Không tin tưởng một con người, và những dấu hiệu rõ ràng nhất của lòng trung thành sẽ chính là dấu hiệu của sự bất trung, hãy tin lấy nó, và những bằng chứng sờ nắm được của sự bất trung sẽ trở thành dấu hiệu của lòng trung thành không được nhận ra, giống như của một đứa trẻ bị người lớn nhốt lại. Chẳng điều gì có ý nghĩa cho chính nó, một điều này liên quan vào một điều khác, người ta buộc phải tin toàn bộ hoặc không tin, yêu nó hoặc xem nó là giả dối, và phải hiểu Tonka, theo một nghĩa khác tức là phải chờ cô trả lời, gọi vào cô, cô là ai: gần như chỉ tùy thuộc vào anh rằng cô là ai. Tonka rối trí êm dịu như một câu chuyện cổ tích chói sáng.

Anh viết cho mẹ của anh: Hai chân cô từ sàn đến đầu gối dài như từ đầu gối lên trên, và nhất định là chúng dài và có thể đi lại như cặp song sinh không mỏi mệt. Da của cô không mịn, và nó trắng và không tì vết. Ngực cô gần như nặng hơi quá một chút, và dưới cánh tay là những sợi lông đen rậm; trông chúng ở một cơ thể trắng, gầy gò, thật đáng yêu đến xấu hổ. Ở hai tai, tóc cô rủ xuống từng lọn, và đôi khi cô nghĩ chúng phải cháy hoặc vấn cao lên; thế rồi trông cô như một con ở, và đó chắc hẳn là sự xấu xa duy nhất cô từng làm trong cuộc đời của cô …

Hoặc anh trả lời mẹ của anh: Giữa Ancona va Fiume hoặc cả giữa Middelkerke và một thành phố không hay biết có một ngọn hải đăng, ánh sáng của nó nhấp nháy suốt đêm nhanh như cái chớp quạt trên mặt biển; như một cái chớp quạt ,và rồi không gì cả, và rồi lại có thứ gì đó. Và hoa nhung tuyết nằm trên các cánh đồng ở Vennatal.

Đấy là địa lý, thực vật học hay hàng hải? Đó là một khuôn mặt, là thứ gì đó ở đây, thứ duy nhất và đơn lẻ và vĩnh viễn ở đây, và cũng bởi thế nó đồng thời không ở đây. Hay đó là gì chứ?

Anh hẳn nhiên chưa lần nào gửi những câu trả lời vô nghĩa này đi.

X

Thiếu thứ một thứ có thể nắm bắt để khiến một khẳng định thành khẳng định.

Có một lần trong đêm anh đi cùng mẹ và Hyazinth, khoảng gần hai giờ, trong sự mệt mỏi chẳng để ý gì và khi cơ thể lắc lư trong toa tàu và tìm chỗ tựa, anh thấy như mẹ của anh đã dựa vào Hyazinth, hoàn toàn đồng thuận, và Hyazinth nắm lấy tay của bà. Khi ấy hai mắt của anh đã vươn xa ra ngoài bởi cơn giận, anh thấy tội nghiệp người cha của mình; thế nhưng khi anh cúi người xuống, Hyazinth đã ngồi một mình và mẹ của anh đã quay đầu sang phía ngoảnh vào ông ấy. Và sau một thoáng, khi anh ngả người ra sau thì tất tật lại lặp lại. Sự dằn vặt bị khơi lên bởi cái nhìn không rõ ràng đã lớn, hoặc là cái nhìn trong bóng tối đã không rõ ràng đến thế bởi sự dằn vặt. Cuối cùng anh tự hỏi rằng anh vẫn tin chắc vậy, và dự định vào ngày hôm sau sẽ chất vấn mẹ của anh; thế nhưng khi ngày hiện ra, nó đã bay mất như bóng tối. Và một lần khác trên đường di chuyển mẹ lại thấy không khỏe, và Hyazinth, người phải viết cho cha của anh thay cho bà, đã hỏi chẳng buồn cười gì: ta nên viết gì đây? - ông, người đã viết cho mẹ anh những bức thư dài dằng dặc ở mỗi lần xa cách! -: khi ấy có trận cãi vã, chàng trai trẻ lại tức giận, sự không khỏe của mẹ cậu ngày càng xấu đi, có vẻ sẽ trở nên nguy hiểm, phải được giúp đỡ, hai tay của Hyazinth cứ luôn ngáng đường đi của anh, và anh luôn đẩy chúng đi. Cho đến khi Hyazinth hỏi gần như buồn bã: “Tại sao con cứ mãi đẩy ta đi?” Khi ấy anh đã hoảng hốt vì âm thanh của sự bất hạnh trong giọng nói này. Người ta biết thật ít thứ người ta biết, và muốn thứ họ muốn.

Điều đó người ta có thể nắm được chứ; dẫu thế anh vẫn cứ ngồi trong căn phòng của anh, bị hành hạ bởi cơn ghen và tự nói rằng anh hoàn toàn không ghen mà là một thứ khác kia, rọi vào, được tạo ra đầy lạ lùng; còn anh, cảm xúc của chính anh là chúng. Khi anh ngỡ ngàng nhìn thì chẳng thiếu gì hết. Giấy dán tường của căn phòng màu xanh và xám. Các cánh cửa màu nâu ánh đỏ và đầy ánh sáng phản chiếu thầm lặng. Tay nắm cánh cửa màu tối và làm từ đồng. Một cái ghế bọc nhung màu rượu đỏ đặt trong căn phòng và có viền gỗ nâu. Thế nhưng tất tật những vật này có gì đó xiên vẹo, ngả về trước, gần như rơi xuống trong chiều thẳng của chúng, chúng hiện ra với anh vô tận và vô nghĩa. Anh nhắm mắt lại, nhìn quanh, thế nhưng đó không phải là đôi mắt. Đó là các vật. Ở chúng niềm tin trước kia vào chúng  phải ở đây hơn là chính chúng; nếu người ta không nhìn thế giới bằng đôi mắt của thế giới và để mắt tới thì thế giới ấy sẽ đổ xuống trong những riêng lẻ vô nghĩa buồn rầu sống tách rời khỏi nhau như những ngôi sao trong đêm. Anh chỉ cần nhìn ra phía cửa sổ rồi đột nhiên đẩy vào thế giới một người đánh xe ngựa đang đợi bên dưới của một công chức đi ngang qua và rồi hình thành một thứ bị cắt xẻ, một hỗn loạn, rối vào nhau và đặt cạnh nhau đầy kinh tởm trên con phố, một hỗn loạn từ những điểm trung tâm quay vòng mà ở đó là một vòng tròn của trò vui trần thế và kiêu hãnh, và tất thảy đó là sự cứu giúp để thẳng thớm đi qua một thế giới vắng bầu trời và mặt đất. Mong muốn, hiểu biết và cảm xúc đều bị rối tung như một cuộn len; người ta chỉ nhận ra khi đánh mất dây nối đầu; thế nhưng người có thể đi khác hơn so với nơi chỉ nối của thế giới không? Ở những khoảnh khắc như thế khi lớp sơn của cái lạnh chia tách anh khỏi tất tật thì Tonka nhiều hơn là một cô gái, ở đó cô gần như là sự gửi tới.

Thế nhưng sẽ không một ai trách cứ anh khi anh bởi những lý do nào đó mà không làm điều này lẫn điều kia. Bởi tất cả những suy nghĩ hoặc ấn tượng như vậy đều có lý của chúng, ngày nay cũng không một ai nghi ngờ rằng một nửa của chúng chỉ là mạng nhện. Vậy là anh nghĩ chúng và nghĩ chúng không thực sự nghiêm túc. Đôi khi anh thấy như bị thử thách, thế nhưng khi tỉnh dậy và lại tự nói như nói với một người đàn ông thì anh buộc phải nói rằng một thử thách kiểu như vậy thực ra chỉ hình thành trong câu hỏi liệu anh có chống lại chín mươi chín phần trăm khả năng rằng anh bị lừa dối và là một thằng đần hay không, để vẫn mãnh liệt muốn tin Tonka. Tuy nhiên khả năng đáng xấu hổ này đã mất đi nhiều tính quan trọng của nó.

XI

Thật lạ lùng với anh đó là khoảng thời gian của những thành công khoa học lớn. Anh đã giải quyết nhiệm vụ của mình ở những phần quan trọng và sớm thôi cả kết quả cũng sẽ phải được chỉ ra. Người ta đã tìm thấy con đường đến anh. Họ đem đến cho anh sự đảm bảo thân tình khi họ cũng nói về Hóa học. Họ tất thảy đều tin vào khả năng của sự thành công của anh; đã đạt tới chín mươi chín phần trăm rồi! Và anh gây tê mình bằng công việc.

Thế nhưng trong khi con người công dân của anh bám chặt và đồng thời bước vào một trạng thái chín muồi của sự thuộc về thế giới thì các suy nghĩ của anh, ngay khi anh ngừng làm việc, không còn chạy trên con đường chắc chắn mà bất chợt cần gợi trong anh sự hiện diện của Tonka, và một cuộc đời của những hình dáng khởi sự, chúng xóa bỏ trong nhau mà chẳng cần nói ra ý nghĩ của chúng, như những người không quen biết gặp hằng ngày trên cùng một con đường. Ở đó là giọng nam cao anh từng một lần đặt trong nghi ngờ của sự không chung thủy, và tất cả những người anh từng móc nối một sự chắc chắn nào đó. Họ chẳng làm gì nhiều, họ chỉ ở đó thôi; hoặc nếu chính họ làm điều khủng khiếp nhất thì nó cũng chẳng có ý nghĩa nhiều; và bởi đôi khi họ là hai hay thậm chí nhiều hơn thế trong một người, thì người ta hoàn toàn không thể đơn giản ghen tuông được, mà những điều đã xảy ra này trở nên thật trong suốt như không khí tinh sạch nhất và còn trong suốt cho đến tận sự ích kỷ của tự do và trống rỗng độc nhất, nơi dưới những mái vòm bất động của nó những  ngẫu nhiên của cuộc đời xảy ra trong từng tiểu tiết. Và thường thì đấy là những giấc mơ hoặc có thể khởi nguồn chúng là những giấc mơ ở đó anh trực tiếp bước lên cái bóng thế giới trắng nhợt của chúng, nếu sức nặng của công việc xóa bỏ đi như muốn cảnh báo anh rằng công việc này không là cuộc đời thực của anh.

Những giấc mơ thực sự này nằm ở một tầng sâu hơn cơn tỉnh giấc của anh; chúng ấm như những căn phòng sặc sỡ thấp kém. Ở đó Tonka bị mắng nhiếc không thương tiếc bởi người dì, bởi cô đã không khóc ở đám tang của bà, hoặc một con người kinh khủng nhận là cha đứa con của Tonka, và cô, nhìn với vẻ nghi ngờ, lần đầu tiên không phủ nhận mà đứng đó cứng đờ với một nụ cười mãi không thôi; đã xảy ra trong một căn phòng với những cái cây màu xanh, có một tấm thảm màu đỏ và những ngôi sao màu xanh trên tường, và khi anh nhìn thấy sự vô tận ấy, thì tấm thảm màu xanh, những cái cây có lá to màu đỏ rubin, bức tường lấp lánh vàng như làn da mềm của một người, và Tonka đứng ở chỗ của cô, xanh trong như ánh trăng. Anh gần như đã trốn vào những giấc mơ này như vào một hạnh phúc giản đơn; có thể chúng chẳng là gì khác ngoài sự hèn nhát, chúng chỉ muốn nói, Tonka nên thú nhận, và rồi tất tật sẽ tốt cả; anh đã rất hoảng hốt bởi sự thường xuyên của những giấc mơ, thế như chúng không có cái căng thẳng không sao chịu nổi của sự mộng mị cứ luôn đẩy cao thêm nữa.

Trong những giấc mơ này Tonka luôn cao lớn như một tình yêu và không còn là cô gái phục vụ bé nhỏ được mang theo cùng mà cô từng là, thế nhưng cô cứ luôn luôn trông thật khác. Đôi khi cô là em gái chưa từng có của chính mình, và thường xuyên cô chỉ là tiếng sột soạt của váy, vang lên và hạ xuống của một giọng nói khác, một chuyển động xa lạ nhất và đáng ngạc nhiên nhất, một hồi hộp say đắm của cuộc phiêu lưu còn chưa được biết, một kiểu chỉ khả dĩ trong sự mở ra ở một người được dẫn tới anh bởi sự tin tưởng ấm nóng của tên gọi của cô và một hoan lạc dễ dàng của người chủ trước đã được dùng ngay trong khoảnh khắc khi chúng vẫn hoàn toàn là sự căng thẳng của thứ không thể đạt được. Một cảm tình dường không kết nối và vẫn vô hình hài và nội tâm siêu việt xuất hiện trong hình ảnh kép này trong anh, thế nhưng không thể nói được rằng ở đó chúng bị xóa bỏ bởi Tonka hay chỉ cùng với cô mà được kết nối. Khi anh suy ngẫm lại, anh nhận ra rằng khả năng lan ra và phụ thuộc đầy bí ẩn của tình yêu cũng phải chỉ ra trong cơn tỉnh. Không phải người tình là cội rễ của những cảm xúc dường được khơi gợi lên bởi cô mà chúng được đặt sau cô như một ngọn đèn; thế nhưng trong khi ở cơn mơ vẫn có một vết nứt mờ mà ở đó tình yêu bay lên từ người được yêu, thì nó lại liền đi trong cơn tỉnh, như thể người ta bất chợt ép buộc nạn nhân của một cuộc chơi thế thân và từ một thứ gì đó để coi một người là hoàn hảo mà anh ta chưa từng bao giờ. Anh không quyết định được để đặt ngọn đèn phía sau Tonka.

Thế nhưng nó phải liên quan gì chứ và có ý nghĩa gì đó đặc biệt như khi anh hay nghĩ đến những con ngựa. Có thể đó là Tonka và trò cá cược đua ngựa với những tấm vé trượt, hoặc đó là tuổi thở của anh vì ở đó có những con ngựa màu nâu và đốm đẹp, mang dây cương nặng được bọc bằng đồng và lông thú. Và đôi khi trái tim con trẻ bừng nở trong anh, sự hào phóng, lòng tốt và lòng tin với nó vẫn chưa là nghĩa vụ người ta phải quan tâm tới mà là một hiệp sĩ trong khu vườn thần kỳ của các cuộc phiêu lưu và giải thoát. Thế nhưng đó có thể chỉ là chớp sáng cuối cùng trước sự xóa bỏ cuối cùng và sự thôi thúc của một vết sẹo đang liền. Bởi những con ngựa luôn luôn kéo gỗ, và khoảng trống dưới móng của chúng có đem tới một tiếng gỗ đục, và những kẻ hầu mặc áo khoác ngắn kẻ caro màu tím và nâu. Tất tật họ đều bỏ mũ xuống trước một cây thánh giá lớn có tượng Christus bằng thiếc đặt giữa cây cầu, chỉ một thằng bé trong mùa đông đã nhìn vào chỗ cây cầu là không muốn bỏ mũ xuống, bởi nó đã đủ khôn và không tin. Khi ấy đột nhiên anh không thể cài lại cái áo của anh; anh không thể. Cơn băng giá làm liệt các ngón tay nhỏ bé của anh, chúng chạm vào cái nút và cố sức kéo nó lại, thế nhưng như chúng muốn đẩy cái nút vào  cái lỗ, thì nó nhảy lại vào vị trí cũ của nó, và các ngón tay bất lực và bối rối. Chúng có tìm cách nhiều lần thế nào thì rồi cũng kết thúc trong một hoảng hốt đông cứng.

Ký ức này chính là cái anh đặc biệt thường xuyên nhớ ra.

XII

Giữa những hồ nghi này thì thai kỳ của cô vẫn tiếp tục và chỉ ra thực tế là gì.

Dáng đi nặng nhọc khiến Tonka như cần một cánh tay tựa vào, thân hình nặng nề ấm một cách bí ẩn, lối cô ngồi xuống, với hai chân bành ra, xấu xí và vụng về; tất cả những biến chuyển của một quá trình diệu kỳ đã tới, chẳng chần chừ, nó biến thân thể một cô gái thành cái bầu chứa hạt, thay đổi tất tật các kích thước khiến hông rộng ra và chúi xuống, đầu gối mất phom sắc nhọn, cái cổ gân lên, ngực cô thành bầu vú chảy xệ, lớp da ở bụng kéo căng bằng những mạch máu đỏ và xanh đến mức người ta hoảng hốt rằng dòng máu chảy gần thế giới bên ngoài đến mức như thể nó có nghĩa là cái chết. Chẳng gì khác ngoài một biến dạng đã được giữ lại qua hình thức mới vừa hung bạo và cũng khoan dung như thế, và mực thước con người bị khuấy đảo cũng phản chiếu lại trong biểu cảm của đôi mắt; chúng nhìn có vẻ gì đó đần độn, chúng dính chặt thật lâu vào đồ vật và chỉ nặng nề tách rời ra. Hai mắt của Tonka cũng dán vào anh thật lâu. Cô lo lắng những điều nho nhỏ của anh và chăm sóc anh tận tình như rằng cô còn muốn đến cuối cùng chứng minh cho anh rằng cô chỉ sống dành cho anh; không một le lói hổ thẹn nào về sự xấu xí của cô và méo mó của mình ở trong hai mắt cô, chỉ mong muốn được làm thật nhiều điều cho anh với những di chuyển lóng ngóng của cô.

Giờ đây họ lại thường xuyên ở bên nhau như khi xưa. Họ không nói nhiều mà chỉ ở gần người kia, thai kỳ tiến tới như chiếc kim đồng hồ, và họ thì đứng trước nó bất lực. Họ đã nên nói ra, thế nhưng chỉ thời gian tiến lên trước. Con người lẩn khuất, thứ không thực trong anh đôi khi đấu tranh cất lời, một sự nhận biết muốn dấy lên rằng người ta phải đo tất tật theo những tiêu chuẩn khác; thế nhưng cô, giống như tất tật việc hiểu, là mơ hồ và bất an. Và thời gian trôi, thời gian trôi khỏi đó, thời gian mất đi; chiếc đồng hồ trên tường gần cuộc đời hơn so với các suy nghĩ. Đó là một căn phòng bình dân chẳng điều gì lớn lao xảy ra ở đây, họ ngồi bên trong, chiếc đồng hồ treo tường là một chiếc đồng hồ đặt trong bếp có hình tròn và chỉ môt giờ dùng bữa, và mẹ của anh phán quyết cho anh bằng những bức thư trong đó tất tật được chứng minh cả; bà không gửi tiền mà đưa ra ý kiến nên làm anh tỉnh ra từ các bác sĩ: anh hiểu rất rõ và không còn tức giận nữa. Một lần bà còn gửi cả một giải thích mới từ bác sĩ, từ đó thực sự chỉ ra rằng Tonka khi ấy nhất định đã không chung thủy với anh; thế nhưng thay vì dấy lên cảnh tỉnh trong anh thì nó chỉ gợi một ngạc nhiên dễ chịu, anh nghĩ như thể nó hoàn toàn chẳng chạm vào anh về việc điều đó khi xưa hẳn đã xảy ra, và anh chỉ cảm thấy: Tonka tội nghiệp đã gánh chịu kết quả của một lầm lạc nhất thời duy nhất ấy ra sao…! Phải rồi, anh đôi khi phải để ý rằng anh đừng bất chợt nói thật buồn cười: Tonka, cẩn thận nào, cuối cùng tôi cũng thấy chúng ta đã quên thứ gì - khi ấy em đã phản bội tôi với ai! Thế rồi tất tật chạy vụt đi. Không gì mới tiến tới. Chỉ một chiếc đồng hồ. Và lòng tin cũ.

Cả khi họ chẳng nói ra lời, cô cũng đem lại những giây phút khao khát đến nhau của cơ thể. Chúng đến, như một người quen cũ cả khi sau một vắng mặt dài, chẳng nhiều lời bước vào căn phòng. Các cửa sổ bên ngoài khoảng sân hẹp nằm khuất trong bóng râm, mọi người đã đi làm cả, và một đài phun nước tỏa bóng tối dưới sân, mặt trời chiếu như xuyên qua tấm chì vào căn phòng, nhấc mọi vật dụng lên và để chúng cháy tàn. Có một lần ở đó là cả một quyển lịch nhỏ đã cũ để mở, như rằng Tonka vừa mở nó ra, và ở một tầng màu trắng xa hơn của tờ giấy là một dấu chấm than nhỏ màu đỏ, giống như một kim tự tháp của ký ức được đặt vào một ngày nọ. Tất tật những tờ lịch khác đã đầy những điều được viết vào của cuộc sống hằng ngày, phủ đầy bằng giá cả và những lắng lo, chỉ tờ giấy này trắng trơn cho đến ký hiệu ấy. Không một giây phút nào anh nghi ngờ rằng nó có nghĩa là một nhắc nhở vào cái ngày mà Tonka che giấu điều đã xảy ra, thời gian gần như trùng khớp, và sự chắc chắn bắn thẳng vào đầu anh như máu tuôn trào. Thế nhưng sự chắc chắn đâu nằm trong cơn bùng nổ bất chợt này, và trong khoảnh khắc tiếp theo nó đã lại kéo về  không gì cả; nếu anh tin dấu chấm than này, thì hẳn anh cũng tin như thế vào một điều kỳ diệu, và thứ phá hủy chính là việc anh không làm điều gì trong cả hai thứ ấy. Ở đó là một ánh mắt sợ hãi từ cái này sang cái kia. Tonka đã để ý thấy tờ lịch trong tay anh. Các vật dụng trong ánh sáng lạ lùng của căn phòng giờ trông như thây sống của chính chúng. Cơ thể trở nên lạnh ngắt, đầu ngón tay đông cứng, và ruột gan giữ chặt toàn bộ nhiệt sống như một cuộn rối bù ấm nóng. Bác sĩ đã cảnh báo, Tonka cần được chăm sóc đặc biệt nếu không muốn một bất hạnh ập đến với cô; thế nhưng chính trong giây phút này anh không được tin các bác sĩ. Và mặt khác thì tất tật những gắng sức đều vô nghĩa; có thể sức lực của Tonka quá ít ỏi, cô vẫn là một huyền thoại bán thần.

“Đến với em,” Tonka thì thào, và họ cùng nhau chia nỗi đau và hơi ấm bằng sự buông xuôi buồn bã.

XIII

Tonka đã vào bệnh viện; chuyển biến tai họa đã tới. Anh được phép thăm cô; theo giờ. Và thời gian đã mất đi như thế.

Vào ngày cô đi khỏi căn nhà, anh đã bỏ bộ râu xuống. Và rồi anh lại nhiều hơn là chính mình.

Thế nhưng anh được hay rằng cô vào cùng ngày hôm ấy - bồn chồn, không suy nghĩ, để thoát ra thứ cô đã bởi dè xẻn mà dành dụm lâu đến thế, cho đến khi cô sợ hãi không còn được tiếp tục làm nữa - đã chớp nhoáng giật tung một chiếc răng hàm, như là hành động cuối cùng của sự tự do trước khi cô vào bệnh viện. Hai má cô chắc buồn lắm vì, cô không bao giờ muốn để được giúp. Thế rồi các giấc mơ lại mãnh liệt hơn.

Một giấc mơ cứ lặp đi lặp lại trong nhiều hình dạng. Một bé gái tóc vàng, nhạt nhòa có làn da trắng nhợt kể với anh rằng người tình mới hình như vừa được tạo ra của anh đã đi khỏi anh rồi, và lại bởi tò mò thôi thúc, anh hỏi: “Cô có nghĩ rằng Tonka tốt hơn không?” Anh lắc đầu và ra một khuôn mặt rất hoài nghi để gợi lên ở đứa bé gái một khẳng định rõ ràng về đức hạnh của Tonka, anh đã nếm thử hương vị của sự nhẹ nhõm hẳn đem cho anh phán quyết của cô; thế nhưng thay vào đó từ từ anh nhìn thấy xuất hiện một nụ cười trên khuôn mặt trước anh, nhìn nó lan ra bằng sự chậm rãi khủng khiếp, và rồi đứa bé gái nói: “A, cô ta đã nói dối trắng trợn. Cô ta rất hiền lành thế nhưng không thể tin cô ta một lời nào. Cô ta đã luôn muốn trở thành một quý bà cao sang.” Nỗi dày vò của giấc mơ này không giống một vết dao cắt của nụ cười khởi sự như vết dao cắt, mà anh không bao giờ có thể chống lại ham muốn của kết thúc bởi nó, giống như anh từ linh hồn, đã được nói trong nỗi bất lực của giấc ngủ.

Khi anh ngồi bên giường của Tonka thì anh thường câm bặt. Anh muốn lắm được bao dung như trong những giấc mơ trước kia của anh. Anh có thể còn nhào lộn được ấy chứ, nếu anh quay sang Tonka từ sức lực mà bằng nó anh đã làm với các sáng chế của mình. Các bác sĩ chưa bao giờ có thể tìm được một căn bệnh nào ở anh, và thế là một khả dĩ của những liên quan đầy bí ẩn quấn lấy anh cùng Tonka: anh chỉ cần tin cô thôi thì anh sẽ bệnh. Thế nhưng, có thể, anh tự nói, trong một thời gian khác điều đó hẳn khả dĩ - anh rơi ngay vào những suy nghĩ hồi tưởng thế này - , ở một thời gian khác hẳn Tonka có thể là một cô gái nổi tiếng mà để cưới cô hẳn các chàng hoàng tử sẽ chẳng thấy gì là quá cả; còn lúc này thì sao? Người ta phải một lần ngẫm nghĩ xa xôi chứ. - Anh ngồi bên giường của cô như thế, đối tốt và thương yêu cô, thế nhưng anh không bao giờ nói ra từ: tôi tin em. Dẫu cho anh đã tin cô từ lâu lắm rồi. Bởi anh chỉ tin cô như vậy, đến rằng anh không thể không tin và ghét bỏ cô lâu hơn, thế nhưng không phải rằng anh muốn sẵn sàng đứng trước nhận thức của mình cho tất tật những gì kéo theo. Chính không làm điều đó đã giữ anh khỏe mạnh và vững vàng.

Hình ảnh của bệnh viện hành hạ anh. Các bác sĩ, các cuộc kiểm tra, quy định: cô bị tóm lấy khỏi thế giới và cài chặt trên một chiếc bàn. Thế nhưng điều đó hiện ra với anh gần như là một thiếu sót ở cô; cô hẳn muốn là điều gì đó sâu hơn, bên dưới điều đã xảy ra với cô ở thế giới, thế nhưng rồi tất tật những điều khác cũng phải ở trong thế giới để người ta có thể chiến đấu cho. Anh đã đầu hàng phần nào, vài ngày sau sự chia lìa cô đã trở nên xa xôi với anh một chút khiến anh không còn có thể hằng ngày sửa chữa sự xa lạ của cuộc đời quá giản đơn anh đã luôn chỉ một chút đồng cảm của cô được nữa.

Và vì anh thường nói rất ít bên giường bệnh của Tonka nên anh đã viết thư cho cô, ở đó anh nói nhiều điều mà anh thường giữ kín, anh viết cho cô nghiêm túc gần như cho một người tình lớn; chỉ trước một câu: tôi tin em! thì cả những bức thư cũng dừng lại. Tonka không trả lời, anh hoảng hốt. Khi ấy lần đầu tiên anh nhận ra rằng anh chưa bao giờ gửi các bức thư đi; chúng không chắc chắn là suy nghĩ của anh mà là một trạng thái không thể tự cứu rỗi khác đi ngoài bằng việc viết. Rồi anh để ý anh vẫn còn có thể làm tốt thế nào, có thể diễn đạt, và Tonka thì không thể. Và trong khoảnh khắc này anh nhận ra cô tuyệt đối rõ. Cô là bông tuyết rơi đơn lẻ vào giữa một ngày hè. Thế nhưng trong khoảnh khắc tiếp theo điều này hoàn toàn chẳng là lời giải thích nữa, và có thể cô chỉ đơn giản là một cô gái tốt bụng, thời gian trôi nhanh quá, và vào một ngày nọ tin tức khiến ngạc nhiên khiếp hãi rằng sẽ không tiếp tục với cô lâu thêm được nữa. Anh buộc tội mình thậm tệ bởi sự ngờ nghệch của anh thứ đã không để cô yên, thế nhưng vì anh không che giấu Tonka điều đó, cô đã kể cho anh một giấc mơ cô đã có ở một trong những đêm cuối cùng, cả cô cũng mơ.

Em đã biết trong giấc ngủ, cô nói, em sẽ sớm chết thôi, và, em hoàn toàn không thể hiểu, em đã rất vui. Một túi anh đào em đã cầm trong tay; khi ấy em nghĩ: Ô mình trước đó phải ăn hết thật nhanh!...

Và vào ngày hôm sau anh không được phép nhìn thấy cô nữa.

XIV

Khi ấy anh tự nói: có thể Tonka chẳng tốt chút nào như mình tưởng tượng; thế nhưng chính ở đó chỉ ra bản thể bí ẩn lòng tốt của cô, thứ có thể cũng thấy ở một con chó.

Nỗi đau cằn cỗi lan ra như cơn bão chiếm lấy anh. Tôi không được phép viết cho em nữa, tôi không được nhìn em nữa, chúng hét lên trong tất tật các ngóc ngách sự vững vàng của anh. Thế nhưng tôi sẽ ở bên em như chúa lòng lành, anh tự an ủi mình, chẳng thể suy nghĩ gì. Và anh đã rất hay chỉ muốn hét lên: cứu tôi, em hãy cứu tôi! Tôi quỳ xuống trước em! Anh buồn rầu nói: Em nghĩ một người sẽ đi cùng một con chó hoàn toàn một mình nơi những ngọn núi đầy các ngôi sao, ở biển tinh tú ư! - và những giọt nước mắt hành hạ anh, chúng to lên như những thiên cầu và không thể rơi ra khỏi mắt anh.

Anh tỉ mẩn se lên những giấc mơ của Tonka.

Một lần, anh đã mơ, khi tất cả các giấc mơ của Tonka đã biến mất thì anh chợt lại bước vào và ở đó. Trong chiếc áo choàng đi đường kiểu Anh màu nâu kẻ caro rộng của anh. Và nếu anh mở nó ra thì dưới đó, không lớp quần áo là thân hình trắng, mảnh khảnh của anh, với một sợi dây mảnh bằng vàng và một cái móc leng keng gắn vào. Và tất tật sẽ trở nên giống như một ngày, cô hoàn toàn chắc chắn. Rồi thèm muốn cô cũng như cô đã thèm muốn anh. Ồ, cô chưa bao giờ được khao khát! Không người đàn ông nào lôi kéo cô; cô sẽ thích hơn nếu có một người cầu hôn cô để một chút vụng về dựa trên nỗi đau để chỉ vào sự mong manh của những mối quan hệ như thế. Và nếu tối đến cô đi từ cửa hiệu ra, thì cô sẽ tuyệt đối bị chiếm ngự bởi những trải nghiệm ồn ào, buồn cười và bực bội của anh; đôi tai cô đầy, lưỡi cô bên trong vẫn tiếp tục nói; ở đó không có chỗ nhỏ nhất cho một người đàn ông lạ. Thế nhưng cô cảm thấy ở hướng nào đó nó trong cô là không đủ, ở đó cô lớn lao khủng khiếp, quý phái và tốt đẹp; ở đó cô không là cô gái nhỏ ở cửa hiệu, mà bình đẳng và cô xứng đáng có một số phận lớn. Cô cũng tin rằng, mặc cho tất tật khác biệt, cô có một quyền với anh; từ những gì anh làm, cô chẳng hiểu gì cả, chẳng nghĩa lý gì với cô, mà bởi anh về bản chất là tốt, anh thuộc về cô; bởi cả cô cũng tốt, và hẳn tòa cung điện của những điều tốt lành phải đứng ở đâu đó chứ, ở nơi họ sẽ sống gắn bó và không bao giờ chia lìa.

Thế nhưng điều tốt lành này là gì? Không phải một hành động. Không là tồn tại. Một le lói nếu chiếc áo choàng mở ra. Và thời gian trôi nhanh quá. Anh giữ chặt đến cuối cùng và có một suy nghĩ: tôi tin em! thế nhưng không được thốt ra bằng sự chắc chắn, anh còn nói thêm: và nếu tất tật cũng là như thế, ai có thể biết cơ chứ - khi ấy Tonka đã chết.

XV

Anh đã tặng nữ bảo vệ tiền và bà đã kể cho anh tất tật. Tonka đã chào anh.

Thế rồi anh nhớ ra như một bài thơ người ta ngâm nga, đó hoàn toàn không phải Tonka anh đã sống cùng mà, bài thơ gọi anh điều gì đó.

Anh lặp đi lặp lại câu này, anh đứng cùng câu đó trên một con đường. Thế giới nằm quanh anh. Anh đã biết rằng anh đã thay đổi và sẽ trở thành một người khác, thế nhưng đó vẫn là chính anh và đó không phải là công sức thực của Tonka. Sự căng thẳng của những tuần cuối cùng, sự căng thẳng của sáng chế của anh, là hiểu được, đã được giải quyết, anh đã xong xuôi. Anh đứng trong ánh đèn và cô nằm dưới lớp đất, thế nhưng tựu chung lại anh cảm thấy cái dễ chịu của ánh sáng. Ngay anh nhìn quanh mình, anh bất chợt nhìn vào một khuôn mặt bất kỳ đang khóc của một trong nhiều đứa trẻ xung quanh; nó được mặt trời chiếu sáng rực và vươn ra tứ phía như một con sâu gớm ghiếc: khi đó ký ức thét lên trong anh: Tonka! Tonka! Anh tri cảm cô từ mặt đất đến đầu và trọn cả cuộc đời cô. Tất tật điều anh chưa bao giờ hay biết trong giây phút này đã đứng trước anh, mảnh che của sự mù lòa dường đã rơi khỏi hai mắt anh; một khoảnh khắc thật dài, bởi trong cái tiếp theo dường với anh nó đã đến nhanh quá. Và anh nhận ra nhiều điều từ đó tới nay khiến anh tốt đẹp hơn những người khác bởi, một cái bóng nhỏ bé ấm áp nằm trên cuộc đời chói sáng của anh.

Điều đó chẳng giúp gì Tonka thêm nữa. Thế nhưng nó giúp anh. Cả khi cuộc đời con người chảy nhanh hơn nhiều so với khi người ta có thể nghe cho rõ mỗi giọng nói của mình và tìm được vào đó câu trả lời.

Phan Nhu dịch