về May
Với cuốn sách ấy, Joseph Conrad đưa tiểu thuyết vào vùng của irony - điều ai cũng thích nói đến nhưng gần như chẳng ai nhìn ra, và càng hiếm hơn những người tạo ra được. Nó không hẳn là mỉa mai, cũng không phải châm biếm. Nó là một nụ cười: “Catch me, catch me if you can.”
Một cuốn sách thực sự thì tạo ra được kích thích và thử thách ấy cho độc giả. Ta đọc nó và được nó đọc ra, bởi, hơn bất cứ điều gì, nó chống lại sự cào bằng. Trước cuốn sách, chẳng ai có thể giả vờ. Nó ở đó - mặc cho mọi phân tích soi vào (chưa nói đến những thứ như tóm tắt, “review”,…), mỉm cười. Nó khiến cho đọc (hay viết) là thiêng - như đã luôn là vậy.
Flora de Barral của May ít nhất cũng là một phụ nữ tự thân làm người ta hiểu nhiều điều; không phải nhân vật nữ nào của Joseph Conrad cũng như vậy: cô thiếu nữ người Đức trong truyện "Falk" (Bão lớn) thậm chí còn không mở miệng nói một lần nào. Flora cần phải nói, như một đối trọng lại những gì cuốn tiểu thuyết thể hiện ở mặt ác cảm về phía nữ quyền; hoặc cũng có thể, Flora lại chính là yếu tố khẳng định cho mối ác cảm ấy, ở tư cách nhân vật phụ nữ không theo nữ quyền.
May rất double: cấu trúc của cuốn tiểu thuyết (và đây là một cấu trúc ngầm: những khi cái đó ngầm, rất ít người đọc nhận ra, cho dù họ biết rõ các tình tiết của câu chuyện, kể cả khi họ thuộc lòng câu chuyện - câu chuyện ở đây đứng đó như thể che đi các ý của tác giả có thể có về như thế nào nghĩa là "chance"; câu chuyện càng hấp dẫn thì càng có nhiều khả năng - nhiều chance - những gì bên dưới được che đi kỹ hơn; dẫu thế nào, Joseph Conrad cũng là người có khả năng viết truyện gián điệp, như The Secret Agent cho thấy, đó là một trong những câu chuyện gián điệp hay nhất từng có; Joseph Conrad đặc biệt phức tạp, điều này gây nhiều ngần ngại cho độc giả ngày nay, nhưng chính như vậy mới tốt) được tạo ra từ không chỉ một sự nhân đôi.
Điều dễ nhận thấy nhất là May chứa không chỉ một câu chuyện phụ nữ bỏ nhà theo giai. Mrs. Fyne bỏ nhà (ông bố nhà thơ) để trở thành vợ của Mr. Fyne, thì Flora cũng trốn đi theo captain Anthony. Cùng một sự việc xảy ra hai lần, và điều buồn cười - irony của Joseph Conrad: irony ấy rất, rất discreet) - là Flora bỏ đi khỏi chính nhà của vợ chồng Fyne, những người từng thực hiện sự việc ở lần đầu tiên. Người ta trông chờ ông và bà Fyne có nhiều thông cảm hơn, nhưng té ra kinh nghiệm (lại còn là kinh nghiệm về cùng một điều) không giúp gì được cho điều đó - kể cả những lý thuyết nữ quyền mà bà Fyne theo đuổi cũng chẳng giúp ích gì. Cuộc đối thoại giữa Marlow và Mrs. Fyne ngay sau đó (đoạn ở nhà thuê của Marlow chứ không phải ở nhà Fyne) là một kiệt tác về irony: ở đây thử thách đối với tác giả là phải làm sao để discreet irony vẫn đảm bảo được một yếu tố (yếu tố mà Joseph Conrad nhất quyết không để mất đi hay chỉ hao hụt ở bất kỳ đâu, trong mọi thứ gì từng viết): decency. Đóng góp không nhỏ cho điều này là vai trò của con chó: xen ấy rất giống một hồi kịch do một playwright vô cùng cao tay viết ra.
Double nữa nằm ở nhân vật De Barral (ông bố), và xoay quanh khía cạnh tội lỗi. De Barral trong May phạm tội hai lần. Lần thứ nhất dẫn đến hệ quả là tòa án, nhà tù (ngay khi De Barral ra tù thì Flora đến đón bằng xe ngựa và đưa lên con tàu Ferndale). Đối với Flora, De Barral vô tội và phải chịu án oan. Điều này hoàn toàn là có thể: trong các vụ án liên quan tới tài chính, tín dụng, luôn luôn rất khó biết rõ về tội của những người liên quan. Trên tàu, De Barral thực hiện một tội lỗi nữa, lần này thì đúng nghĩa là tội ác. Tiếp tục, irony - nó mới là sợi dây tuy mảnh nhưng nối mọi thứ vào với nhau, trong văn chương Joseph Conrad - hoạt tác: tội lỗi này không bị trừng phạt (tức là, không có nhà tù nào), thậm chí còn (gần như) không được biết (nhất là, Flora không biết: vậy thì cũng đồng nghĩa với việc trong mắt Flora bố nàng luôn luôn vô tội).
Nhưng nếu chỉ có vậy (tuy mấy cái đó đã ở mức độ rất cao) thì chưa thể nói May tức là double. Cần phải có một cách thức trực diện hơn, mạnh hơn nhằm thẳng vào chính vấn đề, tức là cái đích chính, ở đây là chance (Joseph Conrad trở thành một dạng triết gia suy tư về bản tính của sự may). Để làm điều này, Joseph Conrad đã làm đúng theo cách thức rất Edgar Allan Poe: hoàn toàn giống như trong "The Purloined Letter" của Poe, muốn giấu cái gì để thực sự không ai có thể tìm được thì chỉ có một cách: không giấu. Joseph Conrad không giấu đi cái gì, mọi sự nằm sờ sờ ở đó, ngay từ đầu. Powell bắt đầu sự nghiệp gặp may của mình bằng một cú trùng tên: tại văn phòng bến cảng, Mr. Powell đã khiến Powell trẻ tuổi kiếm được việc trên con tàu của Anthony bằng cách không làm gì để phủ nhận ấn tượng hai người là họ hàng (vì cùng họ); điều này (ý nghĩ Powell trẻ là một người cháu của viên quan chức tàu thuyền) có tác động rất lớn lên quyết định của captain Anthony. Một cú gặp may vô cùng tình cờ, chỉ vì mang họ Powell. Nhưng Powell không chỉ gặp may một lần (đây là nhân vật làm cho câu "Họa vô đơn chí phúc bất trùng lai" trở nên sai: may quá nó đã sai). Cú may mắn ở đoạn kết mới thực sự hi hữu: nhờ vậy nên Powell thực sự đạt tới khao khát lớn của cuộc đời mình. Thế nhưng, tại sao lại như vậy được? Đấy là nhờ sự thúc đẩy của Marlow. Tức là, nhờ tình cờ gặp Marlow (cuộc gặp được thuật ngay ở đầu May) cho nên rốt cuộc Powell đã nắm được sự may mắn. Thế thì, double nằm ở đâu? Nó nằm ở chỗ, thêm một lần nữa lại là sự trùng tên. Powell trùng họ với nhân vật ở văn phòng bến cảng, như vậy là trùng một nửa. Nhưng Powell, ở nửa còn lại, trùng tên với Marlow: Charles Marlow đã đẩy Charles Powell vào sự may tối hậu, như năm xưa Powell già đẩy Powell trẻ vào sự may ban đầu.
Ta bước ra khỏi May như khỏi một vở kịch của Shakespeare (tuy cuốn tiểu thuyết đậm Shakespeare hơn cả của Joseph Conrad phải là Victory), những khi nào ta nắm được hoàn toàn mọi ngõ ngách nơi các twist (cứ yên tâm, lúc nào cũng có một decency to lớn), không để hụt mất điều gì. Đó là một ân sủng.
