Cách đây năm năm, trong môi trường của bản dịch Tiến hóa sáng tạo (và rộng hơn, của Deleuze đọc Bergson), đã có một từ được đặt vào đúng chỗ: thời độ (la durée).
Vì đã gọi đúng tên nên nó đến: cuối năm 2020 thì có Thời Độ thật (tức Éditions de la Durée). Ở quyển sách duy nhất ấy, với cây thánh giá trên bìa, Alain đã hiện ra: là Alain ông thầy lớn - cái tên tự định cho mình, chứ không phải "Émile Chartier" như một diện mạo méo mó từng tồn tại trước đó.
Alain: đó là trục ngang của ngôi nhà: sự tự giáo dục, tự khuôn tạo chính mình. Trục dọc của nó là lịch sử. Một thế hệ mới đi tìm khuôn mặt, giọng nói của mình trước tiên phải đặt được mình vào phả hệ những tinh thần thao thức đã từng bùng nổ và hằn lại dấu hiệu của mình trên xứ sở - một sự nâng đỡ nhưng cũng là lời thách thức với thế hệ tiếp theo.
Cuộc đi tìm lịch sử bắt đầu với việc nhận lấy cho mình một nhiệm vụ: làm cho chuyển động đúng của một trăm năm trước hiện ra, và hiện ra đầy đủ. Nguyễn Văn Vĩnh: đó không chỉ là lịch sử của quốc-ngữ và báo chí tìm thấy lại. Đó còn người khuôn định hình thức cho cả một thời, và làm được như vậy là vì biết đọc: biết nhìn lịch sử trong một phối cảnh đủ rộng, thấy xã hội của mình còn thiếu tinh thần nào thì làm nó hiện ra ở đây.
Thời Nguyễn Văn Vĩnh rất cần tiếng cười làm cho người ta chột dạ của Molière. Thời chúng ta - khi sự buồn thảm tương ứng với sự thừa mứa của hài - thậm chí còn cần nó hơn. Sự quay lại của những bản dịch ấy sau một trăm năm, trong chỉnh thể, cho thấy sự tò mò tinh thần cùng sự hào phóng (public spirit) đúng nghĩa vẫn có thể tạo ra những hồi ứng tức thì và rộng lớn - nhất là tiếng cười - ở một thế hệ mới.
Làm xong nhiệm vụ ấy, cái tên Xuất bản Khác mới được phép mới ra đời. Cuộc báp-têm khó nhọc là lời hiệu triệu. Xuất bản phải được dựng lại, trên một tinh thần khác. Tinh thần ấy không chấp nhận quyển sách giá một đằng, bán một nẻo, không chấp nhận quyển sách mà lại đi với những từ xả kho, deal sốc, săn sale. Quyển Sách là lời hứa về vô tận. Nó không có giá. Con số ghi trên bìa chỉ có ý nghĩa tượng trưng, nhưng chính bởi vậy mà phải giữ đúng như thế, không làm xê dịch dù chỉ mảy may, không khiến con số ấy trông như thể chỉ dấu của giá trị.
Tức là phải giữ cho kỳ được nguyên tắc một giá, dù khó đến đâu. Một điều gì đã là giá trị thì luôn luôn là giá trị. Chúng tôi sẵn sàng tặng, chứ nhất định không hạ giá tùy tiện. Đó là lời hứa với độc giả và với chính mình.
Một năm rưỡi của Xuất bản Khác, từ hè 2022 đến xuân 2024, là để xác nhận một điều: làm hiện ra Quyển Sách với một tinh thần khác là chuyện phải làm, đáng làm, và làm được. Lời hiệu triệu Khác Đi đã được nghe thấy. Chuyển động đã thành hình. Xuất bản Khác đã làm xong việc của mình: dựng ra hai trục của ngôi nhà. Và giờ nó phục sinh, dưới cái tên FORMApubli.
FORMA là hình thức. Và là publi - chứ không phải édition hay press nữa - vì cần phải tìm về tận nguồn của một tinh thần: publish, republic, public. Quyển Sách không chỉ là product, một sản phẩm tĩnh, một món hàng mua đi bán lại - nó là process, project, luôn luôn trong chuyển động, luôn luôn khơi dậy những khả thể còn ẩn giấu. FORMApubli - việc tạo ra các cuốn sách - đi cùng FormaTION - các hoạt động liên tục, bền bỉ xoay quanh việc đọc - xếp và nối các cuốn sách, đặt chúng vào các phối cảnh khác nhau để xem chúng gợi mở điều gì.
FormaTION cũng được lấy làm tên cho thư viện luân chuyển của chúng tôi, để những ai muốn đọc, cần đọc thì có thể đọc mà không phải băn khoăn về giá. Điều này, đi cùng nguyên tắc một giá, sẽ cho phép chúng ta làm một việc: mua theo năng lực, đọc theo nhu cầu. Ai cũng nói đó là utopia, nhưng ai cũng cần tin vào một utopia để có thực sự sống.
FORMApubli và FormaTION - đó là khởi đầu, cũng là câu hỏi: Quyển Sách còn có thể là một điều kỳ diệu trong thế giới của chúng ta hay không?
Câu hỏi ấy đã được đặt ra. Không gì còn có thể như trước nữa.
