Chơi và tồn tại (phần 3)
Có thể nói đến Lịch sử, là bởi, ngay từ câu mở đầu tiểu luận xếp thứ tư trong sách này, TRIẾT HỌC LÃNG MẠN VỀ SỰ SỐNG -- Novalis (Sự sống của một con người đích thực phải là một biểu tượng thuần nhất - NOVALIS, BLÜTENSTAUB) đã mở vào các khái luận về một trường đoạn lịch sử, rất đặc trưng, một lịch sử bởi các ý và các tinh thần, mà dĩ nhiên chúng đã chứng tỏ lực đặc biệt mạnh dẫn dắt trên các thực tại, và "đặc biệt phong phú" về phương diện con người chủ ý, cũng đậm tính người như một giao hưởng của Beethoven; một trong những khái luận này chắc hẳn phải khiến giật mình vì tiếng vọng tương lai bây giờ của nó, i.e., "Napoleon và sự phản động của trí thức đã đến gần nhau tới đáng sợ; sau làn sóng vô chính phủ mới trên bờ vực sụp đổ, trật tự cũ lại một lần nữa ngóc đầu trở dậy."
Tuy nhiên, những nét phác khoáng đạt đó và đặc biệt cái "không khí" những thứ ấy gợi lên, bao gồm, dĩ nhiên, tiếp theo đó, hợp thành một nhất thể, toàn bộ văn chương của tiểu luận này với diễn đạt bóng bẩy cao vời và không ngừng vươn lên mãi, và những đợt sóng bất tận của các phép chuyển nghĩa trong cùng sắc thái đó, xuyên suốt một trình thuật lịch sử: một luồng gió mạnh, của một bi kịch.
Không phải Georg Lukács viết một cảm hứng anh hùng. Cứ lắng nghe trong các "không khí" văn chương khác nhau qua mỗi tiểu luận ở đây, thì hầu như chắc rằng, sự phê phán này, đối với một cá nhân luận lý tưởng trong dự phóng giải pháp tối hậu "về sự sống," của "những người Lãng mạn buổi đầu" của nước Đức, đã được cho một lựa chọn phong cách thể hiện tương hợp với bản tính của chủ đề và nhân vật. Bản tính đó đã được phác ra trong khúc ouverture của tiểu luận này.
"Bối cảnh là thế kỷ mười tám đang ngắc ngoải: thế kỷ của lý trí luận [1], của người bourgeois hiếu chiến đang trên đà thắng lợi và ý thức được sự thống trị của mình. ...
... Jena cuối thế kỷ mười tám. Một giai đoạn trong cuộc đời một vài con người, và đối với thế giới cũng chỉ có ý nghĩa mang tính giai đoạn. Khắp nơi trên trái đất, chiến trận vang rền, những vũ trụ từng oanh liệt đến thế đến hồi suy sụp. Trong khi đó, ở đây, trong một thị trấn nhỏ nước Đức, vài người trẻ tuổi bắt đầu tụ lại với nhau, toan tính tạo ra từ hỗn loạn tột cùng một văn hóa mới, một văn hóa thực sự phổ quát và hòa hợp. Họ lao vào công việc này với sự ngây thơ liều lĩnh không thể nào lý giải, dạng ngây thơ chỉ được ban cho những người mà hoạt động của ý thức đạt đến cường độ bệnh hoạn, và với những người này cũng chỉ cho một lý tưởng độc nhất trong đời, trong chỉ vài khoảnh khắc. Đó là vũ điệu trên miệng núi lửa tuôn trào, một giấc mơ sáng chói về cái bất khả; ký ức về nó vẫn sống trong tâm hồn người quan sát như một nghịch lý gây chóng mặt sau rất nhiều năm. Mặc cho sự phong phú của những gì họ đã mơ và đã gieo trồng, "vẫn có một điều gì đó thiếu lành mạnh về toàn bộ việc này." Một tòa Babel tinh thần phải được dựng lên, dẫu nó chẳng có nền tảng nào ngoài không khí; nó nhất thiết phải sụp đổ, nhưng khi nó sụp, những người xây nó cũng sụp theo."
Trong khúc toát yếu này, mọi thứ đều rõ ràng, báo trước trình thuật lịch sử tiếp theo sẽ không kể các bóng tối bí ẩn hay thách đố, cũng báo trước kết cục định mệnh của chủ đề và nhân vật -- vậy vấn đề của câu chuyện, hay đúng hơn vấn đề nó "thấy" và muốn trình hiện trên chuyển động toàn cảnh kia, có thể là gì? Nhìn vào focus, Nhân vật của nó, có thể thấy mối mâu thuẫn nó nhìn vào: ở cái "toan tính tạo ra từ hỗn loạn tột cùng một văn hóa mới, một văn hóa thực sự phổ quát và hòa hợp," nỗ lực "gieo trồng" "một giấc mơ sáng chói về cái bất khả" -- "Một tòa Babel tinh thần phải được dựng lên, dẫu nó chẳng có nền tảng nào ngoài không khí."
Lukács nói rằng cái "phổ quát" là một trong các cách khác để gọi "hình thức." Vậy nên vấn đề ở đây, nói cách khác là tầm nhìn hay viễn kiến của nhà tiểu luận, trong câu chuyện này, là về cái "hình thức" mà "những người Lãng mạn buổi đầu" "đã gieo trồng." Đó là một cuộc "gieo trồng" các mầm của mâu thuẫn, như sẽ thấy qua biện giải của Lukács; tuy nhiên, hẳn nên lưu ý chuỗi đánh giá này của ông: một nền văn hóa mới thực sự phổ quát và hòa hợp-giấc mơ về cái bất khả-một tòa Babel tinh thần; và điều đánh giá đó hàm ngụ là, mặc dù mâu thuẫn một cách tất yếu, dự phóng của Lãng mạn, như một phong cách, sẽ còn triển hạn khôn lường bởi nó luôn tìm lối vươn lên những mức cao nhất của tính người -- những ảo tưởng ở mức thật, và những toan tính thực hóa các "sự thật của thần thoại," và nhất là bởi nó gắn chặt vào thơ. Nhưng Lukács cho thấy cái điều có thể nắm bắt "ad hoc": ông nhấn vào "triết học về sống của người Lãng mạn -- dẫu chưa bao giờ họ phát biểu chúng một cách có ý thức." Và triết học, tức một triết học -- triết học này hoặc kia, luôn luôn khuôn định nó rõ rệt, là một hình thức cũng như "văn hóa" là hình thức vậy.
Cái mà Lukács gọi là "triết học về sống của người Lãng mạn" ở đây chủ yếu nói đến sự viết mang tính triết học rõ rệt của Novalis -- câu trích dẫn và cái tên tác phẩm "Blutenstaub" đưa lên subtitle đã chỉ rõ ý đó; và đấy cũng là, đã trở nên, týp mẫu của Lãng mạn -- điều có nghĩa nó đem một lực rất mạnh cho một sự tạo "hình thức" -- nó xây tất cả quanh "cái tôi" phổ quát, mà trong ý của Novalis là siêu việt, ngay cả đối với một cá nhân luận khả dĩ lý tưởng. Nhưng sự tạo "Hình thức" đó, do gắn chặt vào với thơ, hẳn đã muốn đem Tâm hồn thay vào chỗ của Tinh thần. Và, tuy không áp đặt, nhưng niềm tin của "những người Lãng mạn buổi đầu," hay cũng có thể nói chung cho các tính lãng mạn về sau, vào "sứ mệnh sáng tạo một nền văn hóa mới," cái sẽ "phải là cái đích chung quyết của mọi con đường," cái sẽ là một "nhà thờ vô hình" mà họ có sứ mệnh xây lên đạt được độ phổ quát phong phú có khả năng ôm trùm hết thảy. Một tôn giáo mới như thể sắp sửa được tạo ra, một tôn giáo phiếm thần, nhất nguyên, phụng thờ tiến bộ, một tôn giáo sinh ra từ những chân lý mới và những khám phá khoa học mới," thì đã dường như phác ra cái gì đó, rộng lớn, tham vọng, như một ý hệ. Bởi toàn bộ điều ấy theo mode lịch sử: nó muốn tạo ra một văn hóa "hòa hợp chung quyết" theo cái đường lối sẽ nhúng chung vào đó tất tật mọi khác biệt.
"Vị kỷ luận của người Lãng mạn mang đậm sắc thái xã hội và thế tục. Họ hy vọng rằng sự mở ra của những tầng sâu và độ cao chưa từng biết của cái tôi cuối cùng sẽ đưa con người thực sự gần với nhau; chính họ cũng tìm thấy trong đó sự cứu rỗi khỏi những hỗn loạn và cô độc của riêng mình. Họ tin chắc rằng sự viết độc đáo, ngoan cường, không chấp nhận bất kỳ thỏa hiệp nào của họ sẽ tạo ra được hiệp thông đích thực và tất yếu giữa người viết và người đọc, sẽ đảm bảo độ phổ biến của họ--một trong những mục tiêu quan trọng nhất của các nhà Lãng mạn."
Trình thuật lịch sử ở đây, khái luận hơn là mô tả, nhấn mạnh đến một tình trạng "cô độc" có thể xem như phổ biến, của rất nhiều những "cái tôi", tương phản trên nền một thời kỳ đầy "những hỗn loạn" xã hội -- một thời kỳ phản động đặc trưng, với thỏa hiệp giữa những kẻ đang lên với người đang xuống, là nguyên nhân của tình trạng mà Lukács ví von như một "đại dương hỗn loạn của vô vàn ý thức cá nhân ủ dột, mất cương," như là tiền đề cho "triết học về sống của người Lãng mạn." Triết học đó có thật sự khuôn tạo được một hình thức cho "sống" hay không -- trên chuyển động dự phóng tới "cái tôi đích thực" và qua đó tạo nên một "hòa hợp chung quyết" của thảy mọi cá nhân, tương hợp được với một axiom như "Sự sống của một con người đích thực phải là một biểu tượng thuần nhất" -- ? Thái độ của Lukács, được nói rõ ngay từ đầu, và hơn một lần nhắc lại, thông qua bình luận của Hegel về dự án của những người Lãng mạn Đức buổi đầu: "Dẫu sao vẫn có một điều gì đó thiếu lành mạnh về toàn bộ việc này."
Dù cái sự thể của "toàn bộ việc này", xuất chúng, mang tính phức hợp, và bất xác trong "mục đích tối hậu," có thể là gì, thì phẩm chất chung căn bản của nó Lukács đã tóm lại trong trình thuật:
"Điều họ cố đạt đến, giờ đây chúng ta gọi là "văn hóa," nhưng khi nó đứng trước mắt họ lần đầu như một mục tiêu có khả năng cứu chuộc, họ đã tìm cách nắm bắt nó bằng hàng nghìn công thức văn chương, cố đến gần nó bằng hàng nghìn cách khác nhau. ... của nỗ lực khủng khiếp ở những người khao khát tạo ra một phong cách mới; ... Vấn đề, tất nhiên, được đặt ra với họ hết sức rõ ràng, không chút mơ hồ bởi bản thân sự sống. Một thế giới mới như thể đang trong quá trình hình thành, sinh ra những con người mới với những khả thể mới về sự sống; nhưng cả sự sống cũ--vẫn bám trụ dai dẳng--và sự sống mới đang dần thành hình đều không có chỗ cho những người con ưu tú nhất của mình. Mọi sự trở nên ngày càng khó khăn hơn, gay go hơn cho những con người thực sự lớn của thời đại--việc chỉ đơn giản tồn tại, thuộc về sự sống, nhận lấy một vị trí, một thế đứng đối với họ đã thành gần như bất khả. Khắp nơi, trong mọi tác phẩm nghệ thuật, câu hỏi được đặt ra là: Làm sao có thể sống được, phải sống như thế nào? Họ kiếm tìm một đạo đức của thiên tài ("thiên tài là điều kiện tự nhiên của con người," Novalis nói) và, còn hơn thế, một tôn giáo của thiên tài
