Tôi quay lại với dịch - tức là đọc - The Nigger of the 'Narcissus'. Vài tháng trước tôi đã gần xong chương 1 rồi bỏ bẵng, hôm nay tôi quay lại, sửa lại toàn bộ, và (một lần nữa) cảm thấy việc dịch một tác giả văn chương đúng như tập đàn - hoặc bất cứ luyện tập đúng nghĩa nào. Ban đầu chỉ thấy đẹp vậy thôi, rồi đến nhận ra các ý - thứ ngôn ngữ chung kích thích trí năng, có lẽ là ngôn ngữ bản năng nhất của tôi, và cuối cùng là ngôn ngữ mà chỉ tác giả ấy có thể tạo ra - bao giờ cũng gây rất nhiều khó khăn cho tiếp cận ban đầu (hoặc ngược lại, tạo ra cảm giác dễ dàng nhưng lại là lừa mị). Những cảnh bão của Conrad chẳng hạn - cú lao như muốn vọt khỏi thế giới ấy, khoảng lặng vô tận ngay trước cú rơi ấy: cùng lúc đó là thật và là biểu tượng - cũng như "số phận", "sự thật", thậm chí "tình yêu" là biểu tượng. Tạo ra nó và sống nó - nhờ nó mà có sống. Đó là sự trong suốt của ngôn ngữ, chẳng cần giải thích gì thêm.
Tôi nhận ra mình cứ bị hút vào những cái đó - những enigma và miracle.
Trong một thế giới mà mọi khả thể của sống đã không còn, thì việc tạo ra hay đi tìm những gì sống đến thế có phải là lừa dối? Tôi nghĩ chỉ là lừa dối nếu tin rằng có thể ở đó mãi mãi, trong thời gian, nếu khăng khăng rằng có thể có một cuộc dịch thẳng từ đó vào thế giới này, một ảo tưởng làm cho nó "tốt đẹp hơn" chẳng hạn.
Đó là những hiện ra, từ đó văng ra (vì phải văng ra thôi, mỗi lần), tốt hơn hết là không mang theo gì ngoài một ghi nhận về chuyện đã xảy ra, một "once upon a time" mờ mờ nào đó. Một thế giới lý tưởng là khi đọc đúng là nghi lễ, và chỉ là nghi lễ, không gì khác, nhất là không dính đến "hiểu biết" (what's the point?)
Những luyện tập lặp đi lặp lại - ban đầu giống như đứng trước một bức tường hoa cương cao vút và trơn tuột, rồi không biết từ lúc nào bắt đầu hình thành một trí nhớ cơ bắp, một sự gò nắn ấn lên tinh thần nếu không thì sẽ là một thứ không hình dạng. Tinh thần ấy đã bị một ngôn ngữ ấn vào rồi, không còn virgin.
Không phải văn bản nào tôi dịch cũng được thực hiện trong trạng thái này. Có những lúc phải cho xong - lượt thứ nhất, lượt thứ hai cho bớt choáng váng rồi mới định thần lần lại. Cả các tác giả cũng vậy thôi: có những text không thực sự biết là đang làm gì, nhưng cứ phải xong cái đã, rồi nhìn lại - nếu còn sống để mà nhìn.
Tôi thường ước rằng mỗi lần ngồi xuống (nằm thì đúng hơn) với một văn bản, tôi không bao giờ bị lệch khỏi tư thế đúng - tư thế của kẻ muốn bị ấn, bởi một ngôn ngữ transparent. Điều đó rất khó, càng lúc càng khó bởi, khi đến một mức kỹ năng, tôi có thể qua một văn bản tương đối trơn tru mà không hề chạm đến sự muốn ấy. Như thế là cheating. Tất nhiên có những lúc điều đó cũng cần, và tất nhiên có những lúc tác giả cũng cần cheating. Nếu muốn mọi thứ tạo ra là hoàn hảo, hoàn chỉnh, đầy đủ và sáng rõ ngay từ đầu thì sẽ không có tạo ra nào hết.
Tôi biết như thế, và tôi vẫn chẳng muốn gì hơn sự muốn ấy. Giống như với mọi sự, đến một thời điểm sẽ có một câu hỏi: có nhận vào không? Câu hỏi rất rõ ràng: có hoặc không. Chẳng có biện minh hay lý lẽ nào. Có hoặc không, chỉ thế.
30/03/2025
AH
